Getouwtrek om verzonken kunstschatten, of maritieme archeologie op zijn best!

Het Nederlandse zeilschip ‘Vrouw Maria’ zeilde op 5 september 1771, met de vierentwintigjarige kapitein Reynoud Lourens aan het roer, af van Amsterdam met bestemming Sint-Petersburg. Het schip was afgeladen vol met doeken van Hollandse meesters zoals Rembrandt en Gerard Dou, die bestemd waren voor de privécollectie in de Hermitage van tsarina Catharina de Grote.

De reis was niet zonder gevaren: het was oppassen geblazen voor inhalige douaniers, voor rovende Vikingen…, maar uiteraard ook voor het wisselvallige weer. Wat moest gebeuren gebeurde: het schip kwam in een zware storm terecht, raakte op 3 oktober 1771 uit koers en strandde op een rots. De gezagvoerder bracht de bemanning en zichzelf in veiligheid en tot zijn spijt ging het schip op 9 oktober 1771 met zijn onschatbare kunstlading verloren en zonk. Kon men het zeilschip bergen? Wat gebeurde met de lading? Wie draaide op voor de kosten? …

De auteurs leverden een heel mooi werk af. In drie delen doen ze het verhaal van de kunstschatten, het verlies van de schilderijen en de ontdekking van het gezonken wrak tot in detail uit de doeken. De drie hoofdstukken worden voorafgegaan door een interessante proloog. De epiloog, getiteld ‘De schat’, vervolledigt het boek.

Ondanks dat het om een historisch boek gaat, leest het erg vlot en wisten de auteurs mij van begin tot einde blijvend te boeien. De schrijfstijl is boeiend, beschrijvend en beeldend. Door de grote schat aan informatie was het voor mij onmogelijk om dit werk onafgebroken te lezen. Af en toe moest ik alles eens laten bezinken en tot mij laten doordringen.

Het is een heel interessant en leerrijk boek, omdat het o.a. een inkijk geeft in de toenmalige leefwereld van kunstenaars, gilden, notabelen, heersers…en ik meer te weten kwam hoe in vroegere tijden o.a. kunst werd vergaard. Dat lobbyen toen ook al een goed ingeburgerde praktijk was, verraste mij wel.

De beschrijvingen over het leven aan het hof van Catharina de Grote, hoe zij met ijzeren hand regeerde, hoe zij omging met haar onderdanen…, deden mij meermaals de wenkbrauwen fronsen. De delen over maritieme archeologie hadden mijn bijzondere aandacht en het verwonderde mij o.a. dat tijdens bergingspogingen in de 18e eeuw al een soort duikersklok werd gebruikt.

Wat mij enigszins verbaasde, is het feit dat na de ontdekking door een Finse schattenjager in 1999 van het wrak de Vrouw Maria, diens aanspraken op de bergingsrechten wegens de hoge culturele waarde van het schip naar de prullenmand werden verwezen. Uitvissen wie op heden de rechtmatige eigenaar is, blijkt niet zo eenvoudig en zeker niet wanneer in eerste instantie vier naties aanspraak konden maken op zowel het wrak als zijn kostbare lading.

Het juridische steekspel blijft aanhouden, want zowel Rusland (bestemming van de kunstschatten) als Finland (land waar het schip zonk) claimen de eigenaarsrechten op.

Het getouwtrek over de al dan niet berging van het zeilschip, waardoor nog steeds geen verder onderzoek gebeurde naar de inhoud, vind ik uitermate zielig en frustrerend. Speculaties over de toestand van de kostbare lading houden aan, waarbij sommige bronnen er uiterst zeker van zijn dat de schilderijen van de Hollandse Meesters heel zorgvuldig werden opgerold en ingepakt in waterdichte loden buizen afgesloten met was, waardoor ze beschermd zijn tegen erge waterschade…, maar het blijft gissen en houdt schatzoekers, maritiem archeologen, kunsthistorici, geldschieters en liefhebbers van avonturenverhalen nog steeds bezig. (© p. 368)

Samen met de auteurs en vele kunstliefhebbers hoop ik dat de schat van de Vrouw Maria ooit geborgen wordt, omdat deze cultuurschat meer dan de moeite waard is.

Het boek is opgesmukt met afbeeldingen van schilderijen evenals foto’s van de zoekactie naar het gezonken zeilschip. Achteraan in het boek is een korte woordenlijst en een interessante opmerking over valuta opgenomen, gevolgd door een uitgebreide verantwoording en bronnenlijst.

De cover oogt heel aantrekkelijk met een reproductie van de Vrouw Maria met daaronder het schilderij ‘Astronoom bij kaarslicht’ van Gerard Dou. Een mooie getekende kaart vooraan in het boek laat toe de reis van de Vrouw Maria en haar zinkplaats te volgen, evenals de route die Catharina de Grote in 1744 ondernam van Berlijn naar Sint-Petersburg.

Dit boek is een aanrader voor iedereen begaan met, en geïnteresseerd in, Oude Hollandse Meesters, in zeevaartkunde en maritieme archeologie in het bijzonder en kunstgeschiedenis in het algemeen.

Voor de mooie literaire zinnen, voor de fijne uiteenzettingen over geschiedenis, schilderkunst, maritieme archeologie, voor de overzichtelijke tekeningen, voor de mooie illustraties en foto’s, voor het leesplezier waardeer ik deze uitgave met heel veel plezier met vijf sterren.

Meer leuke recensies te lezen op: www.indeboekenkast.com