Verbaast helaas niet

De belangrijkste regel bij schrijven is Show, don't tell (Laat het zien, in plaats van dingen letterlijk te vertellen). Een goede schrijver laat zijn lezer de emoties en motieven van personages voelen en ontdekken door handeling en dialoog. Zo ontvouwt het karakter zich en ervaart de lezer het verhaal echt. Ervaren doe je niet als je alleen letterlijke informatie tot je neemt.

Dus wat te denken van de volgende zin: "Macht was haar compensatie voor het feit dat ze niet honderd procent van hem hield, haar genoegdoening voor het feit dat Arslan nooit van haar heeft gehouden." Hoe heerlijk was het geweest om dit zelf te mogen bedenken als lezer. Verbaas me, de tweede roman van Maggie Shipstead (1983), staat vol met dit soort letterlijke hapklare brokjes die de intelligentie van de lezer onderschatten.

Terwijl de ingrediënten zoveel beloofden. Het verhaal gaat over Joan, een Amerikaanse balletdanseres die goed genoeg is om te weten dat ze nooit tot de besten zal behoren. In de jaren zeventig wordt ze in Parijs verliefd op Arslan Roesakov, een Russische balletdanser. "Tu m' étonnes", zegt Joan tegen hem als ze de liefde bedrijven op de vloer van de Opéra. "Je verbaast me." Een variant op Sergei Diaghilev’s uitspraak "Verbaas me". Een aansporing die hij, oprichter van de Ballets Russes, zijn dansers meegaf begin twintigste eeuw.

Het personage Arslan Roesakov moet gemodelleerd zijn naar de bestaande Russische danser Mikhail Baryshnikov die in 1974 asiel aanvroeg in Canada. (Je kunt hem ook kennen als acteur. Hij speelde het Russische vriendje van Carrie in Sex and the City).

Joan helpt Roesakov over te lopen naar Amerika. Zij bestuurt de vluchtauto. Eenmaal in New York hebben ze een korte affaire maar Roesakov houdt niet van haar en trouwt met een ander. Joan trouwt met jeugdliefde Jacob, stopt met dansen en krijgt een zoon, Harry. Joan en Jacob worden vrienden met hun nieuwe buren Gary en Sandy, die een dochter hebben, Chloë, van dezelfde leeftijd als Harry. De kinderen groeien samen op en gaan ook op ballet. Uiteindelijk is er een geheim en een climax.

Door het overmatige gebruik van tell slokt het verhaal je niet op. De scènes doen houterig aan en stromen niet. Continu vraag je je af waarom personages met elkaar om blijven gaan. Die buren bijvoorbeeld. Dat is helemaal geen leuke vriendschap. Het feit dat de kinderen met elkaar omgaan lijkt geen reden genoeg voor de ouders om elkaar te blijven zien. En waarom blijft Joan almaar verliefd op Roesakov terwijl het een botte zak is? Waarom blijft Jacob bij Joan terwijl ze een afstandelijke, anorectische trut is? Nergens worden de personages sympathiek en gun je ze iets. Je leeft niet mee en voelt je niet betrokken bij ze.

Bijkomstige moeilijkheid is dat het verhaal verteld wordt aan de hand van sprongen in de tijd. Sprongen die willekeurig aandoen. De scènes zijn niet bepalend en urgent genoeg. Richting het einde wordt het zelfs cliché en melodramatisch. Daarbij struikel je soms ook nog over de vertaling: je moet maar net weten dat een black out een stroomstoring is en noemen we marihuana in Nederland ooit ‘pot’? En bij het lezen van "die memo heb ik niet gekregen" hoor je ook een Amerikaanse stem in je hoofd.

Verbaas me gaat over streven naar perfectie. De karakters jagen het na in hun danskunst maar ook privé. Joan wil beter dansen, Jacob wil Joan’s droomman zijn, buurvrouw Sandy wil net zo dun zijn als Joan, dochter Chloé lijkt ook te dikke heupen te hebben voor een danseres, Harry wil Chloë wanneer ze pubers worden.

"In het beste geval beloof ik je een levenslang gevoel van tekort schieten", zegt Joan’s vroegere vriendin en prima ballerina Elaine tegen Harry als hij overweegt om prof te worden. Misschien kon een boek met dit thema ook niet perfect zijn.