Onderdompeling in een beklemmende en doodlopende wereld

Franz Kafka wordt gezien als een van de belangrijkste schrijvers van de vorige eeuw. Zijn verhalen gaan vaak over mensen die zich machteloos en gevangen voelen in een onbegrijpelijke en onrechtvaardige wereld. Dat geldt ook voor het unieke korte verhaal De gedaanteverwisseling.

Als handelsreiziger Gregor Samsa op een ochtend uit onrustige dromen ontwaakt, ontdekt hij dat hij in zijn bed in een reusachtig ondier is veranderd. Hij kan zijn gezinsleden horen maar zij hem niet meer. Kafka versterkt de absurditeit van de situatie door de hilarische manier waarop er op de ontdekking wordt gereageerd. Zo vraagt Gregor zich vertwijfeld af hoe hij nu op tijd op kantoor kan verschijnen.

Waar doorsnee griezelverhalen de meest weerzinwekkende uiterlijkheden pogen uit te beelden, blijft de metamorfose van Gregor ongrijpbaar en ervaart de lezer de beklemming daardoor juist als akeliger. Gregor wil slechts medeleven van zijn omgeving maar slaagt er niet in dat te krijgen omdat zijn omgeving hem niet verstaat. Hij vervreemdt van zijn omgeving en raakt in een depressie als hij hoort hoe hij wordt geminacht.

Dit tijdloze verhaal kent vele lagen en een enorme rijkdom, bijvoorbeeld over de menselijke aard, en is in de loop der jaren op talloze manieren geduid. Maar mij blaast het zuivere verhaal helemaal weg als onderdompeling in een oneerlijke, onbegrijpelijke, schrijnende, beklemmende en doodlopende wereld.

De vertaling uit 2009 door de vorig jaar overleden Willem van Toorn verdient alle lof.