Kunst en overleven in tijden van politieke en religieuze onrust

In de historische roman Dieven van het licht verbindt Philipp Blom het levensverhaal van Caravaggio met de Tachtigjarige Oorlog die in de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden woedde en met de tijd van de Reformatie waarin de inquisitie ketters zwaar strafte.

Dieven van het licht is de zoektocht naar identiteit en overleving ten tijde van politieke en religieuze onrust; de strijd om een plek in de wereld te vinden en talent te ontwikkelen ondanks de constante dreiging van gevaar en vervolging; een zoektocht waarbij de kracht van kunst en creativiteit naar boven komt.

Kunst speelt een essentiële rol in de ontwikkeling van het verhaal en in het leven van het hoofdpersonage, dat zijn passie voor kunst gebruikt als middel om te overleven en te ontsnappen aan de gruwelen van de Tachtigjarige Oorlog. Kunst fungeert ook als verbindende factor tussen de personages en de historische context van de Italiaanse renaissance. De ontmoetingen met beroemde kunstenaars zoals de filosoof Giordano Bruno en de componist Gesualdo bieden een diepere kijk op de culturele en politieke intriges rond 1600. Daarnaast symboliseert kunst de zoektocht naar schoonheid en betekenis en de inspanning om iets moois en blijvends te creëren in een wereld vol geweld.

Blom verweeft talloze details van het dagelijks leven (drinken, gokken en feesten) met de corruptie en martelpraktijken van de inquisitie en de politieke intriges van de Spanjaarden. Hoewel alle ingrediënten voor een meesterlijke historische roman aanwezig zijn, is het Blom niet gelukt om zoiets te schrijven. Het hoofdpersonage is de superheld in het verhaal, die er steeds weer in slaagt zichzelf, zijn getraumatiseerde broer en weerloze vrouwen uit handen van schurken te krijgen of te houden. Het maakt hem sympathiek maar ook een cliché. Blom vliegt uit de bocht met de gekunsteldheid van zijn verhaal met zijn overdaad aan dramatische gebeurtenissen en talloze schijnbaar hopeloze situaties waaruit het hoofdpersonage zich steeds weer op wonderlijke wijze weet te bevrijden. De personages zijn te afstandelijk als gevolg van het perspectief dat steeds tussen de personages wisselt. Onvolkomenheden zijn dan nog wel door de vingers te zien, zoals dat het schilderen van een fresco heel wat anders is dan het schilderen van een olieverfschilderij en Bloms neiging om te veel te willen uitleggen.

Kortom, Dieven van het licht is een rijke roman waarin genoeg valt te genieten maar je niet van je stoel doet vallen.

Kris Lauwerys en Isabelle Schoepen vertaalden de roman uit het Duits. Het is spijtig dat de uitgever voor deze paperback van € 27,50 niet heeft gekozen voor een andere papierkwaliteit.

Historische achtergrond

De inquisitie had al ver voor de Reformatie andersdenkenden gerechtelijk vervolgd en ketters op de brandstapel verbrand. Na de Reformatie nam dit toe als onderdeel van de katholieke strijd tegen nieuwe kerkelijke stromingen. Het spirituele tegenoffensief van de katholieke kerk, de Contrareformatie, kwam tot uitdrukking in de schilderkunst uit de Zuid-Europese katholieke landen. Zo schilderde de Italiaan Caravaggio heftige taferelen van martelingen en de dood die staan voor de kwellingen door de katholieke inquisitie.

Caravaggio (1571–1610) werd bekend om zijn weergave van heiligen als mensen van vlees en bloed en om zijn dramatische effecten die hij met olieverf wist te bereiken door op modellen in te zoomen en door met een lichtbron, zoals een kaars, taferelen van binnenuit te verlichten. Caravaggio maakte in Rome furore met zijn werken in opdracht van kardinalen, maar moest naar Napels en later naar Sicilië vluchten omdat hij door zijn neiging tot zelfdestructie (mogelijk leed hij aan loodvergiftiging) steeds met justitie in aanraking kwam. Schilders uit Nederland, in het bijzonder rond Utrecht, die zijn revolutionaire schilderstijl navolgden worden caravaggisten genoemd.