Conventionele fictie in lyrisch en warm proza

Dit andere paradijs is de derde roman van de Amerikaan Paul Harding. Het boek staat in de finale van zowel de Booker Prize als de National Book Award for Fiction. Het is een troostend verhaal over de plek waar je je thuis voelt, over de liefde voor je familie, de natuur en de kunsten, maar ook over vadermoord, incest, natuurgeweld en onderdrukking.

Apple Island, 1912. Op het Amerikaanse eiland wonen enkele families die afstammen van een vrijgemaakte Afrikaanse slaaf en een Ierse vrouw, die generaties voor hen op het eiland kwamen wonen. Ze zijn arm maar leven vreedzaam met elkaar en met de natuur. Zendeling Matthew Diamond is hoofd van de school op het vasteland en probeert les te geven en Christelijke waarden mee te geven. Wanneer de lokale autoriteiten op de hoogte worden gebracht van de omstandigheden op het eiland, besluiten ze de bewoners te dwingen naar het vasteland te verhuizen en onder te brengen in instituten. Ethan, een 15-jarige jongen met een groot schilderstalent, wordt als eerste ondergebracht bij een oude man in een landhuis. Vervolgens loopt alles in de soep. De titel is dan ook ironisch: men leefde weliswaar in harmonie met elkaar maar Apple Island was geen paradijs want men overleefde ‘op dagelijkse kost van wind en mist’, in bittere armoede dus, en de nieuwe bestemming was al helemaal geen paradijs.

Paul Harding heeft zich laten inspireren door een waargebeurd verhaal en heeft dat vervolgens met het Oude Testament en The Tempest van Shakespeare verbonden. Harding is erin geslaagd een pijnlijk verhaal te vertellen over het behouden van menselijke waardigheid wanneer er op je familie of stam wordt neergekeken. De personages kennen weinig diepgang, de eilandbewoners zijn vooral naïef en onschuldig; alleen Ethan en zijn oma komen tot leven, Ethan vooral in de ontwikkeling die hij op het vasteland doormaakt. Ook houdt Harding de personages nogal op afstand door de vele perspectiefwisselingen.

De stijl van Harding is lyrisch en opmerkelijk fraai en verzorgd, vaak warm en troostend, bij tijd en wijle verstild, maar soms schiet Harding door in zijn streven de lezer stilistisch te imponeren, wat ten koste gaat van het verhaal en de personages. Een ander minpunt is het gebruik van verouderde symboliek en soms bombast. Onvergetelijk is de beschrijving van de orkaan die het eiland teisterde. Het verhaal is verder weinig gedurfd met een te gemakzuchtige scheiding tussen de goeden en de kwaden. Het verhaal is ook niet erg verrassend en kent weinig diepgang of intellectuele uitdaging, waardoor het boek nergens met kop en schouders boven de rest uitsteekt en uiteindelijk onvoldoende zal beklijven.

Harding heeft het verhaal verzonnen. De schrijver werd geïnspireerd door de gedwongen verbanning van de visserskolonie van Malaga Island in 1912. Harding heeft ervoor gekozen geen historische roman te schrijven. Met zijn roman bewijst hij de afstammelingen van Malaga Island geen goede dienst. Hardnekkige misverstanden over deze mensen, zoals het voorkomen van incest, zijn in de kranten terug te vinden en onjuist gebleken. Dat Harding deze leugens weer gefictionaliseerd in de roman opvoert, draagt niet bij aan een correctie van de geschiedschrijving en eerherstel voor de mensen van Malaga Island. Het verweer dat het hier om een fictief werk gaat, is dan ook wat formalistisch. Omdat er destijds ook nog sprake was van racisme, ligt deze kwestie extra gevoelig.