Een eerbetoon aan Jim uit Mark Twains klassieker

Percival Everett heeft zijn roman James gebaseerd op de klassieker The Adventures of Huckleberry Finn van Mark Twain. In dat boek slaat de tiener Huck samen met de slaaf Jim op de vlucht op een vlot op de Mississippi, waar hun achter elke rivierbocht een beproeving wacht. Met James krijgt een van de dierbaarste personages uit de Amerikaanse literatuur een roman die hem eer aan doet.

In James is het perspectief verschoven van Huck naar Jim, waarmee Everett de lezer nieuw inzicht geeft, prikkelt en bijt. Net als Twain maakt Everett een karikatuur van de slaaf Jim, maar dan overdreven positief. Jim was bij Mark Twain ongeschoold, bijgelovig en zeer empathisch; bij Everett is Jim behalve empathisch ook vindingrijk, intellectueel en heldhaftig. Everett buigt Jims inferieur beschouwde dialect om in een superieur wapen waarmee slaven hun onderdrukkers listig weten te manipuleren en die hun enige bescherming biedt. Jim beheerst in werkelijkheid het Engels beter dan zijn onderdrukkers maar beseft dat het in zijn belang is om dat verborgen te houden, want een welbespraakte zwarte man is voor de witte man bedreigender dan een zwarte man met een pistool. Jim droomt ervan zich niet meer “neger Jim” maar “James” te laten noemen, oftewel van een toekomst waarin hij vrij is. Helaas laat Everett het hier niet bij, maar maakt hij van Jim een superheld, alsof het boek naar een actiefilm moet kunnen worden vertaald.

Everett schrijft krachtig, satirisch, scherpzinnig, gedurfd en oprecht. De sfeer in James is grimmiger en bloediger dan bij Twain omdat Everett afranselingen, verkrachtingen en moord aan de orde stelt. James is behalve een hervertelling van een klassiek verhaal ook een lofzang op veerkracht en mededogen, een bespiegeling over raciale identiteit en een liefdesverklaring aan de literatuur die ter verdediging van de menselijkheid in een vijandige omgeving wordt ingezet. Everett laat eens te meer zien hoe bizar de Amerikaanse geschiedenis is, waarin krampachtig werd vastgehouden aan het ideaal van vrijheid en nastreven van geluk dat op eeuwenlange dwangarbeid was gestoeld.

Minder geslaagd is Everetts vermenging van genres. Everett verzwakt zijn historische fictie door fantasy, irreële verhaalelementen, toe te voegen en door toevlucht te nemen tot gekunstelde toevalligheden; ook is de omslag van satire naar thriller aan het einde merkwaardig, waarbij de ontknoping dan ook nog heel flauw en fantasieloos is. Everett werkt de vrouwelijke personages zoals Jims vrouw Sadie, zijn dochter Lizzie en de slaven Sammy en Katie nauwelijks uit, maar zet hen slechts in als instrumenten in Jims verhaal, waardoor deze personages te afstandelijk blijven. Wellicht wil een vrouwelijke auteur hún verhalen weer hervertellen! Jammer genoeg ontbreekt het in James aan het lichtvoetige en het avontuurlijke van de coming-of-age van Huckleberry Finn.

Door James in combinatie met Huckleberry Finn te lezen ontstaat een dieper inzicht in de twee hoofdpersonages en hun onderlinge band, maar de roman is sterk genoeg om op zichzelf te staan. Met James doet Everett een van de dierbaarste personages uit de Amerikaanse literatuur eer aan.