Hoe vrouwen leefden in een totalitaire staat achter het IJzeren Gordijn

Moedermelk is een melodrama over een meisje dat opgroeit in Letland gedurende de laatste 20 jaar van de bezetting door de Sovjet-Unie (1969-1989). De Letse Nora Ikstena heeft in deze roman, haar twintigste, autobiografische elementen verwerkt. Het boek stond op de longlist van de Europese Literatuurprijs 2024, wordt op Hebban hoog gewaardeerd en is de eerste roman die van het Lets naar het Nederlands is vertaald – genoeg aanleiding om het boek eens te proberen.

Het thema van Moedermelk is de moeizame relatie tussen een beschadigde moeder en haar tienerdochter. De moeder werkt als zeer bekwame arts maar wordt door de overheid naar een vrouwenkliniek op het platteland verbannen. Ze is depressief en kan zich alleen nog met veel sigaretten, drank en pillen op de been houden, waardoor de moeder-dochterrollen al snel omgedraaid raken. Als de dochter uit huis gaat, ontfermt de intersekse Jesse zich over de moeder; daarmee vindt opnieuw een rolwisseling plaats, nu tussen arts en patiënt. Naarmate de dochter zich op de middelbare school geestelijk sterk ontwikkelt merkt ze dat de overheid de bevolking in een kooi heeft opgesloten en mensen dwingt elkaar te verklikken, waarmee haar strijd voor zelfbeschikking begint.

Ikstena vertelt met dit persoonlijke verhaal tegelijk het universele verhaal van het effect van decennialange institutionele onderdrukking en verstikking van vrouwen door een totalitaire communistische staat, de Sovjet-Unie.

Ikstena weet de personages mooi tot leven te wekken. Afgezien van de lyrische natuurbeschrijvingen is haar schrijfstijl ingetogen bij de ontroerende, intieme en beklemmende gebeurtenissen. Afwisselend vertellen moeder en dochter hun verhaal vanuit een ik-perspectief. Het is jammer dat die twee vertelstemmen te weinig van elkaar verschillen. Als de schrijfster de bedoeling had om te laten zien hoe weinig moeder en dochter van elkaar verschillen is zij daarin ietsje doorgeschoten. Het verhaal was ook spannender geweest als zij de twee perspectieven meer had laten botsen.

Ik had gehoopt in Moedermelk typisch Letse kenmerken te vinden maar werd daarin (afgezien van enkele liederen in het Lets) teleurgesteld, wellicht omdat ik nog nooit in Letland ben geweest. Niettemin is het een ontroerend verhaal over moederschap en onderdrukking door een totalitaire staat. Moedermelk doet verlangen naar meer vertalingen van Ikstena’s romans door Brenda Lelie.