Baanbrekend portret van een decadente middenklasse in de jaren dertig

Carl Muller (1935-2019) was een Sri Lankaanse schrijver, dichter en journalist. Hij won in 1993 een Sri Lankaanse literatuurprijs (Gratiaen Prize) met The Jam Fruit Tree, het eerste deel uit zijn Burghertrilogie; de andere delen zijn Yakada Yaka en Once Upon a Tender Time. The Jam Fruit Tree geldt in de moderne Sri Lankaanse literatuur als baanbrekend vanwege het lompe taalgebruik van de personages, de expliciete begeerte, de door sommigen als vulgair of smerig beschouwde aanschouwelijk beschreven seksualiteit, het bevuilen van het eigen nest en het doorbreken van de vierde wand. In tegenstelling tot veel andere romans uit Sri Lanka speelt hier de oorlog geen rol.

Burghers zijn de nazaten van de Portugese, Nederlandse en Britse kolonisten in Sri Lanka. Muller was een Burgher, evenals Michael Ondaatje, de auteur van The English Patient. Omdat Burghers trouwden met de oorspronkelijke bewoners zijn ze vaak eerder aan hun godsdienst (christendom) en Europese achternaam te herkennen dan aan hun uiterlijk. Burghers spreken een taal die tegenwoordig Sri Lankaans Engels wordt genoemd. Volgens Muller denken zij Nederlands en spreken Engels. Mij komt het eerder voor dat zij denken in de zinsbouw van de lokale talen (Singalees en Tamil) en Engels spreken.

De jaren dertig waren voor Burghers glorieus omdat zij onder het Britse bestuur privileges genoten. In The Jam Fruit Tree portretteert Muller de levensstijl van de Burghers aan de hand van een gezin dat bestaat uit Cecilprins von Bloss, zijn vrouw Maudiegirl en hun dertien kinderen. Als hun kinderen trouwen en kinderen krijgen groeit de familie uit als een jambolan (‘jam fruit tree’), allen onlosmakelijk verbonden aan dezelfde stam. Met de jaren vallen ook weer personages weg, er wordt decadent gefeest, ruzie gemaakt, er is sprake van overspel, incest, pedoseksualiteit en drankmisbruik. Het verhaal doet daarmee denken aan The Great Gatsby van F. Scott Fitzgerald.

Muller vertelt het verhaal opzettelijk chaotisch, dwaalt voortdurend af en voert een gigantische stoet aangetrouwde familie en vrienden op. Al raak je na verloop van tijd het spoor bijster, je blijft gewoon van Mullers geweldige humor genieten. Onbeschaamd en in een zelfverzekerde stijl weet hij de ziel van de Burghers mooi te treffen, balancerend tussen een lofzang en een aanklacht. Hij zet hun lompe taalgebruik in als krachtige uitdrukking van de identiteit van de Burghers. Soms kost het wat moeite om het Sri Lankaanse Engels in de dialogen, dat kenmerkend is voor de Burghers, te ontcijferen.

The Jam Fruit Tree is een moderne roman die de nazaten van kolonisten in hun hoogtijdagen met al hun hebbelijkheden en onhebbelijkheden portretteert voordat ze tot verschoppelingen degradeerden. De bekendste roman van Carl Muller sprankelt van begin tot eind, vaak humoristisch en af en toe schrijnend. Een aanrader voor iedereen die zich wil verplaatsen in het decadente leven en de ziel van de Sri Lankaanse Burghers.