Klaagzang van zelfmedelijden

Kan liefde ons van wroeging en angst verlossen en onze schuld vergeven? Dit thema van Oek de Jongs Zwarte schuur is nauw verbonden met boetedoening en het lijdensverhaal van Christus. Het is een beklemmend thema dat door Nederlandse schrijvers zoals Jan Wolkers en Maarten ’t Hart is uitgemolken en toch bij veel lezers geliefd blijft.

Maris had in zijn jeugd vaak driftbuien; zijn dominante moeder sloeg hem daarom vaak. Als hij op een dag met een 14-jarig buurmeisje in een zwarte schuur speelt geeft hij haar een duw – ze maakt een dodelijke smak. Wat er precies is gebeurd blijft in nevelen gehuld. Maris wordt veroordeeld voor dood door schuld, houdt zijn verleden angstvallig verborgen en wordt almaar geplaagd door schuldgevoel. Als dader en verschoppeling heeft hij levenslang moeite om een bestendige liefdesrelatie op te bouwen, hoewel genoeg vrouwen hem proberen te verleiden. Maris wordt een gevierd kunstschilder en trouwt uiteindelijk met Fran, die wordt geplaagd door een schuldgevoel over de zelfdoding van haar vorige echtgenoot. Als een journalist een artikel over Maris’ verborgen verleden publiceert staat het huwelijk na twintig jaar op springen. Maris en Fran vertrekken naar La Gomera; daar is het erop of eronder.

Oek de Jong is in Zwarte schuur fenomenaal in het geloofwaardig portretteren van de schichtige Maris. Hij wordt niet alleen geplaagd door een schuldgevoel over de dood van zijn buurmeisje maar ook door de angst dat het niet waar was wat hij over haar dood had verteld aan anderen en aan zichzelf. Door die angst was het zijn tweede natuur geworden om zich schuil te houden en niets te laten zien van wat er in hem omging. Omdat hij noch van een opperwezen noch van zijn omgeving noch van zichzelf vergeving krijgt is de enige uitweg om dan de schuld maar bij het slachtoffer te leggen: “Ik heb me laten verleiden. Ze zat maar op die schommel naar me te lonken. Ik kon er geen weerstand aan bieden. Ik was nieuwsgierig, naar haar lichaam ook.” (blz 415) De schrijver weet ook de zeven vrouwen om Maris heen tot leven te wekken. De loftuitingen voor de roman beperken zich echter tot het psychologisch inzicht en de levendige personages.

Het proza van De Jong is weliswaar precies en ingehouden maar zo nuchter dat er weinig te genieten valt; alleen de talrijke details en onverbloemde seks luisteren het proza nog wat op. Af en toe springt er een grunbergiaanse zin in positieve zin uit: “Meisjes wilden aan hem peuteren. Het begon met een mee-eter in zijn gezicht die ze wilden uitdrukken, en weldra peuterden ze aan zijn bestaan.” (blz 196) Motieven zoals de spirituele en geneeskundige kracht van schilderkunst worden niet uitgewerkt. Het magere verhaal voelt gekunsteld aan door alle toevallige gebeurtenissen. De vele details vertragen het verteltempo en blazen het aantal bladzijden op tot bijna 500. Door gebrek aan humor is het een klaagzang van zelfmedelijden geworden. De spanning begint pas op La Gomera iets op te lopen. De Jong slaagt er daardoor onvoldoende in de aandacht van de lezer van begin tot eind vast te houden.

De reden om Zwarte schuur te lezen is het indrukwekkende en overtuigende psychologisch portret van een man die wordt geplaagd door zijn verleden en zich genoodzaakt ziet te blijven volharden in zijn onschuld.