Hoe waarheid en verbeelding door elkaar lopen

De in 1945 geboren Franse schrijver Patrick Modiano, die in 2014 de Nobelprijs voor de literatuur in de wacht sleepte, schrijft al sinds 1968 en werd in 1978 onderscheiden met de Prix Goncourt. Modiano's romans zijn naar het verleden gericht, nooit naar de toekomst. De oorlog, de bezettingstijd en de holocaust zijn vaste modianeske thema's.

Hoewel hij in 1945 geboren werd is het voor Modiano alsof hij iedere dag de bezetting van Parijs aan den lijve heeft ondervonden en ieder detail, hoe imaginair ook, uit dat verschrikkelijke verleden heeft geïncorporeerd. Zijn zoektocht naar het verleden leidt nooit tot duidelijkheid. Het verleden geeft zich niet bloot: het blijft bij raden, veronderstellen, suggereren, invoelen. Karakteristiek bij hem is dat zijn hoofdpersonen net als hij met dofglazige ogen blijven terugkijken op een periode in hun leven waarin ze zoekende waren en mensen leerden kennen die gedurende een bepaalde tijd heel belangrijk voor hen werden.

Als je Nachtronde van Modiano begint te lezen word je meteen met bruut geweld binnen in een soort duivelse rondedans meegezogen met bizarre en macabere personages op de achtergrond. Van het verhaal zelf valt er in eerste oogopslag weinig te begrijpen. Wie is wie? Wat gebeurt er? Waar zijn we? Je wordt volledig aan je lot overgelaten. Maar als je verder leest word je al dan niet snakkend naar meer adem meegesleurd door een wervelwind van woorden die niet sterven en dus ook niet stoppen. Een jonge man in Parijs wordt als lokmiddel gebruikt door zowel de Franse Gestapo en door het verzet. Hij moet als geheimagent spelen voor beide fronten. Deze persoon moet gewoon doen wat hij denkt dat voor hem een juiste beslissing kan zijn. Hij is een informant, een verrader met niet genoeg ruggengraat van een held. Hij is te snel afgeleid om een ​​echte schurk zijn. Hij kent al zijn zwakheden, zijn misselijkheid en ten slotte zijn totale willoosheid om weerstand te bieden tegen de poging van een andere linie om hem binnen te ronselen. Deze roman is één en al een bezwering.

In de roman Onbekende vrouwen komen drie naamloze vrouwen aan het woord die over een fase in hun leven vertellen waarin ze zich losmaakten van hun jeugd en stappen zetten in een onbekende, wijde wereld waar ze een eigen plaats moeten vinden. Die keuze voor vrouwelijke ik-personen, de beschreven sfeer die kil en weemoedig ademt, de stijl sober, de locatiebeschrijvingen -hoewel nauwkeurig- toch in contrast met de terloopse tijdsaanduidingen en schimmig blijvende personages, etc. Ze blijven anoniem in hun verhalen die bol staan van treurigheid omdat ze geen van allen in staat blijken de verwachtingen die ze koesteren waar te maken. Daar zijn ze weer te braaf en te goedgelovig voor. Het gaat ook om gewone, doorsnee mensen die zich niet al te goed kunnen uitdrukken en al helemaal geen kaas hebben gegeten van de kunst van het vertellen. Ze doen hun verhaal zonder onderscheid, halen details aan die niemand kunnen interesseren en hebben geen van allen ook maar enige grip op hun leven. Het zijn onzekere, eenzame meisjes uit de provincie, met een vaak ongelukkige jeugd, die ervan dromen mannequin of studente te worden en in Parijs hun grote liefde te ontmoeten. Ze bevinden zich in een vacuüm, los van verleden en toekomst.

Deze twee romans van Patrick Modiano zijn doortrokken van een op zijn minst melancholiek, maar vaker droefgeestig besef dat je dat verleden nooit van je af kunt schudden. Mensen die spoorloos uit je leven zijn verdwenen, doemen weer op aan de horizon. Deze schrijver raakt aan het diep menselijke verlangen om je leven tot een geheel te maken. Die horizon bestaat vermoedelijk alleen op papier. Dat moet de motor zijn achter dit obsessieve schrijverschap, dat in al z'n monomanie nooit verveelt. In allebei de romans etaleert de schrijver een schrijfproces waarin waarheid en verbeelding door elkaar lopen. De Franse poetische ademtocht is er ook in voelbaar.