Een mozaïek-achtig epos

Vanochtend heb ik 'De reparatie van de wereld' van Slobodan Snajder uitgelezen. Een groter contrast met 'Is dit een mens' van Primo Levi, het vorige boek dat ik voor de Ezzulia leesuitdaging van deze maand, is amper denkbaar. Beide boeken spelen voor een belangrijk deel in de Tweede Wereldoorlog af, maar waar Levi's schrijfstijl vooral sober en zakelijk is, trekt Snajder zijn complete literaire trukendoos open. Prachtige volzinnen, continue wisselende vertelperspectieven, elementen van minimaal 8 romansoorten, filosofische beschouwingen en literaire referenties aan het werk van Tolstoj, Kant, Dostojevski, Homerus, Kafka en Xenophon weet hij tot een uiterst boeiend geheel te smeden.

De centrale spil van het verhaal is het leven van Georg/Duka Kempf, een Kroaat met Duitse familiewortels. Hij is een wat dromerig aangelegde jongen met literaire aspiraties in het (voormalig) Joegoslavië van kort voor de Tweede Wereldoorlog. In het land wonen mensen van diverse etniciteiten gebroederlijk naast elkaar, maar de eerste aanzetten tot extreem nationalisme en xenofobie zijn reeds zichtbaar als een Joodse vriend van Georg door klasgenoten hardhandig in elkaar wordt geslagen. Ook beginnen steeds meer familieleden en dorpsgenoten van Georg zich 'Duits' te voelen, opgehitst door oorlogspropaganda. De hoofdpersoon kan weinig met deze flauwekul, houdt zich afzijdig en wijdt zijn leven liever aan boeken en het schrijven van gedichten.

Het leven van Georg wordt op zijn kop gezet als hij als 'Volksduitser' vrijwillig gedwongen wordt om dienst te nemen bij de Waffen-SS en in Polen wordt ingezet. Hij maakt kennis met de gevolgen van de Holocaust (o.a. Treblinka, Ghetto van Krakow) en deserteert hij voordat zijn eenheid een maand later volkomen door de Russen in de pan wordt gehakt. Door volslagen toeval wordt hij onderdeel van een Pools/Russische partizanengroep en via allerlei omwegen weet hij zijn geboortestad te bereiken. Georg voert uit wat van hem wordt gevraagd, als de eeuwige buitenstaander heeft Georg weinig op met ideologie.

De volgende incarnatie van Georg is die van matige dichter met een grote voorliefde van drank in het communistische Joegoslavië van Tito. Hij is getrouwd met Vera, een geharde communiste die in gedurende de Tweede Wereldoorlog in het verzet heeft gezeten en trouw uitvoert wat de Partij haar voorschrijft. In alles is Vera de tegenpool van Georg. Waar hij de eeuwige buitenstaander is die wanhopig zijn oorlogsverleden verdoezelt, staat zij vorig de Communistische wereldrevolutie te verkondigen. Het huwelijk houdt geen stand, al wordt wel een zoon geboren, die als alwetende verteller in het boek fungeert en feite de rode draad door het verhaal is.

Het laatste gedeelte van het boek speelt zich af gedurende de Joegoslavische burgeroorlog. De verschillende bevolkingsgroepen staan elkaar naar het leven. Tegen deze achtergrond probeert de zoon van Georg het leven van zijn vader en moeder te reconstrueren, maar hij moet concluderen dat hij weliswaar de grote lijn te pakken heeft, maar dat het leven van zijn vader vooral een mozaïek is van toevallige gebeurtenissen en dat hij als individu een speelbal was van 'het systeem' en de geschiedenis. In zekere zin is de zoon 'de reparatie van de wereld' aangezien hij het vleesgeworden product is van twee absolute tegenpolen.

'De reparatie van de wereld' is een boek uit zijn voegen barst van ideeën en diepere lagen. Het leest als een spannende historische familieroman, maar het is tegelijkertijd ook een waarschuwing tegen de verleidingen van totalitaire regimes. Helaas verrassend actueel in de wereld van vandaag de dag. Een zeer indrukwekkend boek dat het uiterste van de lezer vergt.