Overleven - over leven

Drie romans en een poëziebundel schreef Elisabeth Rosner, waaronder De snelheid van het licht, dat in negen talen werd vertaald. Talloze priijzen en lofbetuigingen vielen haar met deze eerdere publicaties ten deel, in zowel Amerika als Europa. Daarnaast verschenen Rosners essays en recensies in kwaliteitspublicaties als New York Time Magazine en Elle. Over Survivor Café, haar eerste non-fictie werk, zegt Rosner zelf dat ze er haar hele leven aan heeft geschreven. En dat is geen overdrijving. Het boek werd een naslagwerk van gesprekken en interviews over decennia waarbij Rosner poogde om ‘de woorden en het zwijgen van anderen zo waarheidsgetrouw en respectvol weer te geven’. De emoties die deze neerslag bij haarzelf losmaakten, schuwt ze evenmin. Rosner is de dochter van Joodse survivors van de Tweede Wereldoorlog die emigreerden naar de Verenigde Staten. Een zwaar beladen verleden dat tastbaar bleef nazinderen in het leven van haar ouders en in de opvoeding van hun kinderen.

Survivor Café is ingedeeld rond de drie reizen die de auteur met haar vader maakte naar concentratiekamp Buchenwald. ‘Beukenbos’ en niet ‘Berkenbos’ zoals het helaas verkeerdelijk werd vertaald en waarvoor de uitgeverij in een bijgevoegd erratum haar welgemeende verontschuldigingen aanbiedt. Deze drie ervaringen in het frame van de Tweede Wereldoorlog vormen de uitvalsbasis voor het boek. Maar het verhaal gaat veel verder dan dat. Survivors waren er ook in het Japanse Nagasaki en Hiroshima. Survivors waren er ook onder het slavenregime in Amerika. Survivors waren er ook onder de Rode Khmer in Cambodja. Al deze survivors zorgden voor nakomelingen die op hun beurt van bij hun geboorte onder de survivors gerekend kunnen worden, als betrokken erfgenamen van een verleden dat niet kan, niet mag vergeten worden.

‘Woorden zijn ontoereikend en essentieel, woorden zijn wat we hebben. De verhalen moeten worden verteld en op de een of andere manier bewaard, en ik kan niet zeggen hoe belangrijk dat gedeelte is. Het is alles. De getuigen zijn er nog, nog wel, nog heel even, we weten niet voor hoelang.’

Elisabeth Rosner is de gedroomde vertolker om de verhalen in herinnering te houden. Ze spreekt met kennis van zaken. Door eigen ervaring (en belasting?) als dochter van overlevers van de Holocaust. Door onderzoek waarbij ze graaft naar diepliggende informatie en verbanden (wat weten we bijvoorbeeld al over intergenerationele overerving van trauma’s). Door te praten maar vooral door veel te luisteren. Het boek is een aaneenschakeling van dappere getuigenissen, gevoelige wetenswaardigheden en urgente (denk)vragen. 

Survivor Café is geen boek om op het nachtkastje te leggen. Het boek eist de volledige aandacht van de lezer op, bij voorkeur gedoseerd in verschillende leessessies. Maar het is een boek dat beklijft. Een boek dat geschreven moest worden. Een boek dat gelezen moet worden. ‘Adembenemend,’ volgens Pulitzer-prijs Winnaar Viet Thanh Nguyen.