De zelfkant van de menselijkheid

De Nigeriaanse Patience is zeventien jaar als haar man door leden van Boko Haram wordt vermoord. Vanaf dat moment is haar toekomst onzeker. In Nigeria verliest een vrouw die weduwe wordt immers haar aanzien in de samenleving en wordt beschouwd als een last. Maar het geluk lacht Patience toe. Heel even maar want algauw krijgt ze opnieuw te maken met de gewelddaden van Boko Haram, de terroristische groepering die dood en verderf zaait.

De samenvatting op de keerzijde strookt niet met het verloop van het verhaal zoals beschreven in het boek. Moeder en eerste man van Patience worden namelijk niet tijdens dezelfde inval vermoord en evenmin wordt Patience op dat tijdstip ontvoerd. Dat komt een tikkeltje vreemd over.

Vaak wordt een dergelijk non-fictie verhaal over de wedervaren van een individu, gekenmerkt door een houterige, minder aangenaam lezende schrijfstijl. Dat is hier niet het geval. Het is dan ook niet Patience zelf die het boek heeft geschreven maar de Duitse Midden-Oosten-correspondente Andrea Claudia Hoffmann. Van haar hand verscheen eerder Het meisje dat van IS won dat een prestigieuze PEN-award ontving. Hoffmann durfde het aan om naar het onveilige Nigeria af te reizen om, geïnspireerd door de ontvoering van de Chibok-schoolmeisjes in het voorjaar van 2014, vrouwelijke slachtoffers van de terreurgroepering Boko Haram te interviewen. Een voornemen dat omgeven werd door een helrode waas van gevaar. Desondanks vertrok ze, samen met Renate, die er decennia lang met haar man als zendelinge tewerkgesteld was en die de noodzakelijke contacten ter plaatse kon leggen. Toevallig bracht het lot Patience op Hoffmanns pad.

Het grootste deel van het boek gaat over de belevenissen van de jonge Patience. Daarnaast vertelt de auteur over haar eigen ervaringen in Nigeria. Hoe ze tot de beslissing kwam om deze reis te maken. Hoe de reis verliep bijvoorbeeld. Echter zonder zelf op de voorgrond te treden. Ook wordt, via reisgenote Renate, het werk van zendelingen in Afrika toegelicht.

Door de dichterlijke vrijheid die de auteur aanwendt in het uitschrijven van dialogen, bijvoorbeeld tussen Patience en Ishaku, krijgt het boek een flinke portie romangehalte. De kans is immers klein dat de gesprekken exact verliepen zoals weergegeven. Idem dito voor wat betreft waarnemingen en gewaarwordingen van de personages. Maar dat deert niet. Uiteindelijk gaat het om de essentie, om de inhoud en niet om de letterlijke weergave van de gesprekken. Juist door deze manier van schrijven wordt het boek leesbaar voor het grote publiek.

Daarnaast is het verhaal doorspekt met wetenswaardigheden over de Nigeriaanse manier van leven. De lezer krijgt een grondige inkijk in de Nigeriaanse denkwijze, de heersende opvattingen, de man-vrouwverhoudingen en de rituelen, allen mijlenver afstaande van hoe wij ons handhaven in de westerse samenleving. De ontvoering van de Chibok-meisjes beroerde de actualiteit in het westen. Maar Boko Haram heeft zoveel meer misdaden op zijn kerfstok. Vrouwen die uitgehuwelijkt worden aan strijders om als persoonlijke seksslavin islamitische kinderen te baren bijvoorbeeld. Waarbij de voorkeur uitgaat naar piepjonge vrouwen, kinderen nog, met een vastgelegde leeftijdgrens van negen jaar.

De lezer voelt de angst en ondergaat de onrechtvaardigheid. Bij het lezen van de gruwelen die de strijders zonder verpinken begaan, tot kannibalisme toe, welt weerzin op. Wat deze wandaden nog met menselijkheid hebben te maken, is de grote vraag. Wilde dieren gaan in elk geval minder beestachtig te keer.

Een vertaling kan een boek maken of kraken. In dit geval werd het de eerste optie. Heel af en toe schemert typisch woordgebruik uit het Nederlandse grondgebied door, maar zonder dat een Vlaming er aanstoot aan zal nemen. De vertaling blijft met andere woorden vrij neutraal algemeen Nederlands.

Onmogelijk dat dit boek een lezer onberoerd laat. Maar het vergroot nog maar eens het gevoel van machteloosheid. Is dit hoe wij mensen ons leven willen / moeten leiden – lijden? Is dit wat mens-zijn inhoudt? Is dit überhaupt nog menselijk? Ontdaan van elk greintje mededogen en emotie. Genoegen scheppend in het lijden van anderen. Het bloed drinkend (en erger) van al wie tot vijand is gebombardeerd omdat diens gedachtengoed niet overeenstemt.

Dit boek geeft weer maar eens een indringend beeld van hoe de mens in staat is zichzelf te reduceren tot het meest inferieure wezen dat deze aardkloot bevolkt.