'Hun vriendschap heeft geen woorden nodig'

De komende maanden lees ik alle 12 boeken die genomineerd zijn voor de Europese Literatuurprijs 2025.

#2 Helder (oorspronkelijke titel: Clear) van Carys Davies, vertaald uit het Engels door Nicolette Hoekmeijer. Uitgegeven door Meulenhoff.

Hoe vertel je een man die al zijn hele leven - de laatste jaren in zijn eentje - op een eiland woont tussen Schotland en Noorwegen dat hij er vertrekken moet, omdat de eigenaar andere plannen heeft met het land, en je zijn taal niet spreekt, het in de 19e eeuw uitgestorven Norn, en hij de jouwe niet? Predikant John Ferguson, aangesloten bij de recent van de Schotse hoofdkerk afgescheurde Free Church of Schotland, vertrekt met deze opdracht naar het eiland. Met een roeibootje wordt hij afgezet. Het is 1843.

Al op de eerste dag valt hij van een klif wanneer hij zijn kleren te drogen legt, en wordt hij bewusteloos en gewond gevonden door Ivar, de man op het eiland, die hem meeneemt naar zijn gammele, armoedige huisje en hem verzorgt. Langzaam leren ze met elkaar te communiceren. John leert Ivars taal, woord voor woord. Maar wat hij komt doen, zegt hij niet, kan hij niet zeggen. Daar zijn geen woorden voor. Wel voor de vriendschap die tussen hen ontstaat. Die heeft geen woorden nodig.

"Wat geen twijfel lijdt, is hoe diep hij (...) werd geraakt - en dat wellicht niets hem daarop had kunnen voorbereiden. Het was zo lang geleden dat er iemand echt naar hem had gekeken (...) en als hem was gevraagd zijn gevoel te omschrijven, had hij misschien teruggegrepen op het woord in zijn taal dat omschrijft wat er gebeurt als de zee een rots aan het oog onttrekt en weer blootlegt - als het water kortstondig stijgt en de rots onderdompelt voordat het weer zakt en hem prijsgeeft. Dat was hoe Ivar zich voelde toen de golf van emotie hem overspoelde."

Als Mary, Johns vrouw, op het eiland arriveert om haar man te redden, ziet ze meteen wat er is gebeurd. Nuchter constateert ze: nu begint de vierde fase in mijn leven.

De kracht van deze korte roman in 42 korte hoofdstukken is de terloopse manier van vertellen, waarbij het meeste moet gebeuren in het hoofd van de lezer. Carys Davies (geboren in Wales, momenteel levend in Edinburgh, Schotland - vreemd genoeg is nergens haar geboortejaar te vinden, maar waarschijnlijk ligt dit ergens rond 1970) geeft ons contouren, basislijnen, wat kleuren en het verhaal ontstaat vervolgens in onszelf. Ze geeft een schets, in olieverf, realistisch, maar in grove toetsen. Ik hou daarvan, omdat het mij als lezer serieus neemt, en mij noch een wereldbeeld noch emoties opdringt. Ik mag zelf weten wat ik voelen en denken wil. Ik hou daarvan.