Fantasy als genre is niet altijd even vernieuwend

Guy Gavriel Kay neemt zijn tijd voor het schrijven van romans. Hij steekt vele uren literatuurstudie in de achtergrond van zijn werk en dat kost veel tijd. In de laatste twee decennia publiceerde hij ongeveer elke drie jaar een boek. In zijn laatste twee romans verdiepte Kay zich in verschillende periodes in de Chinese geschiedenis. Deze boeken, Under Heaven uit 2010 en River of Stars uit 2013, zijn misschien wel zijn de beste romans uit zijn loopbaan. Voor zijn nieuwste project kiest Kay voor een bekender deel van de wereld. Het boek is geïnspireerd door de Venetiaanse republiek, het Ottomaanse rijk en Kroatië in de 15e eeuw. Het is een gebied dat de lezers die bekend zijn met Kay’s werk al eens eerder zijn tegen gekomen. Het terugkeren naar bekend terrein is, afhankelijk van wat je van het boek verwacht, het sterkste of het zwakste punt van het boek. Persoonlijk neig ik naar dat laatste.

Het leven is niet gemakkelijk in het grensgebied tussen het rijk van de Kohlberg-dynastie en het rijk van de sterrenaanbidders en veroveraars van het oude Sarantium geleid door Groot Kalief Gurçu. De kleinere staten in de regio riskeren verpletterd te worden in de machtsstrijd tussen de twee grote machten. De koopmannen uit de republiek Seressa weten dat ze op militair vlak de mindere zijn van hun grotere buren. Met geld kun je echter invloed kopen en het ontbreekt ze niet aan financiële middelen. De Kohlberg-dynastie leent maar wat graag geld van ze om hun dure oorlogen te bekostigen. Deze hulp kent echter een prijs. De piraten in het kleine stadje Senjan zijn de kooplieden uit Seressa al jaren een doorn in het ook. Seressa leeft van de handel en de piraten vormen een groot risico. Het uitroeien van een paar honderd lastpakken in een uithoek van het rijk is een bescheiden prijs voor nieuwe financiële hulp. Diplomatie, moord en zelfs openlijke oorlogsvoering, geen middel wordt geschuwd in de machtsstrijd die volgt.

De roman bevat eigenlijk alles dat je van een roman van Kay kunt verwachten. Zijn proza is zoals gewoonlijk fraai. Hij gebruikt zijn bekende stijl van meerdere perspectieven, afgewisseld met een alwetende verteller. Wat opvalt is dat er vrij veel perspectieven in het boek zijn opgenomen, waardoor niet alle karakters even veel diepgang ontwikkelen. Ook de setting zal de lezer die meer van Kay gelezen heeft bekend voorkomen. De twee manen zien we weer terug. Ook aanbidders van de zon (christenen), maan (joden) en sterren (moslims) keren weer terug in het boek. Op veel vlakken is het een feest der herkenning.

De hoofdlijnen van de Europese geschiedenis zijn duidelijk te herkennen in het boek. De voornaamste indicator voor het jaar waarin het boek zich afspeelt is de meermaals aangehaalde val van Sarantium (Byzantium), die 25 jaar geleden plaatsvond. Het jaar 1478 dus. De Groot Kalief Gurçu is duidelijk gebaseerd op Mehmet II (de veroveraar), hoewel Kay zich wat vrijheden veroorlooft in de strijd om zijn opvolging. De Kohlberg-dynastie is duidelijk herkenbaar als de Oostenrijkse Habsburgers. Hier verplaats Kay de regeerperiode van Rudolf II een eeuw. Vermoedelijk omdat hij een wat kleurrijker heerser was dan Frederik III die in 1478 keizer was van het Heilige Roomse Rijk der Duitse Natie. Seressa is duidelijk afgeleid van Venetië en ook de Albanese edelman Skanderbeg, die in de 19e eeuw gebruikt zou worden voor allerlei nationalistische onzin, komt om de hoek kijken. Ook met hem heeft Kay zich nogal wat vrijheden veroorloofd maar hij is niet de geromantiseerde figuur die men later van hem zou maken.

Tot daar is de geschiedenis vrij eenvoudig te volgen. De oorsprong van het verhaal ligt echter in een stukje geschiedenis dat niet voor iedereen bekend zal zijn. De Uskoks van Senj vormen de inspiratie voor het boek. Ze waren een groep piraten en guerrillastrijders die de Ottomanen het leven probeerde zuur te maken op de Balkan. Kay heeft ze iets verschoven in de tijd. Het hoogtepunt van de gemeenschap viel in de 16e eeuw. Het is altijd een kleine groep geweest, eigenlijk niet meer dan een voetnoot in de geschiedenisboeken, maar desondanks hebben ze kans gezien om hun aanwezigheid te doen gelden. Kay gebruikt dit eigenlijk als thema voor het boek. Geen van de hoofdpersonen is in een positie om de loop van de geschiedenis te veranderen. Het zijn geen mensen die de geschiedenisboeken halen, maar toch dragen ze op hun manier bij aan de ontwikkelingen die Kay beschrijft. Ze zijn meer dan toeschouwers, ook al hebben ze dat zelf niet altijd door.

Een groot deel van de roman speelt zich af een hoek van Europa die Kay al eerder heeft gezocht. Eeuwen eerder trok Crispus al eens door het gebied in de roman Sailing to Sarantium (1998). Kay verwijst om de haverklap naar de twee boeken waar Crispus een hoofdrol in speelde. De mozaïeken worden aangehaald, maar ook het paardenrennen, de Hagia Sophia (die net als in onze tijdlijn inmiddels is omgebouwd tot een moskee) en de Keizerin Alixana (Theodora, vrouw van Justinianus de Grote) om er maar een paar te noemen. De roman is een requiem voor het verloren Sarantium. Kay haalt het zo vaak aan dat het eigenlijk wat verstorend werkt. Veel van de karakters zijn zo jong dat Sarantium voor hen geschiedenis is. Kay bekijkt het met een historisch perspectief dat zijn karakters simpelweg niet kunnen bezitten en dat zorgt voor wrijving tussen de verteller en de karakters. Nu voegt Kay regelmatig passages waarin hij de zaken in historisch perspectief plaatst toe aan zijn boeken maar dit is de eerste keer dat het me echt uit het verhaal haalde. Als kers op de taart ziet hij zelfs kans om een volkomen onnodige verwijzing naar de familie Belmonte uit zijn boek The Lions of Al-Rassan (1995) toe te voegen. De balans tussen Kay’s uitbereide kennis van de geschiedenis en hoeveel het verhaal daarvan kan dragen is duidelijk zoek.

In zijn vorige twee romans daagde Kay zichzelf uit. Hij pakte een stuk geschiedenis op dat bij veel westerse lezers maar beperkt bekend is. Het resulteerde in twee sterke romans die uiteindelijk zelfs in het Chinees vertaald zijn. De boeken waren een breuk met het eurocentrische wereldbeeld uit zijn voorgaande romans en een frisse wind door zijn fantastische geschiedenis. In dit boek laat hij zich terugzakken op bekend terrein. Hij leunt zo zwaar op zijn voorgaande werken en de hoofdlijnen van de Europese geschiedenis dat het plot eigenlijk nauwelijks verrassend is. Children of Earth and Sky is geen slecht boek, Kay is daar domweg een veel te goede schrijver voor, maar het is wel meer van hetzelfde. Sommige lezers zullen dat best vinden. Fantasy als genre is niet altijd even vernieuwend. Persoonlijk had ik graag gezien dat Kay een nieuwe uitdaging aan was gegaan. Ik heb het met plezier gelezen, maar het laat me niet met hetzelfde voldane gevoel achter als zijn vorige twee romans.