Waste Tide, een geslaagde Chinese sciencefictionroman

Chinese sciencefiction is bezig aan een opmars. Hoewel er in China al lang een flinke markt voor is, bereikte van dat materiaal maar heel weinig de westerse lezer. De laatste jaren is dat, mede door de roep om meer diversiteit in het genre, aan het veranderen. Een van de drijvende krachten in dit proces is de Chinees-Amerikaanse schrijver en vertaler Ken Liu. Zijn eigen werk kent uiteraard veel Chinese thema’s maar als vertaler reikt zijn invloed misschien nog wel verder. Zijn vertaling van Liu Cixins roman The Three Body Problem won in 2015 een Hugo Award. De eerste vertaalde roman die met deze prijs aan de haal ging.  

Waste Tide is een recenter vertaalproject van Liu. De roman verscheen in 2013 in het Chinees en verscheen in april zowel voor de Amerikaanse als Britse markt in vertaling. Aan vertalingen in een reeks andere talen wordt momenteel gewerkt maar voor zover ik weet staat er geen Nederlandse uitgave op stapel. Van Chen zijn tot op heden alleen korte verhalen in het Engels verschenen. Een aantal van deze verhalen zijn te vinden in de eveneens door Liu samengestelde en vertaalde bloemlezing Invisible Planets: Contemporary Chinese Science Fiction in Translation uit 2016.  

Afval is geld waard, zeker in een tijd waarin natuurlijke hulpbronnen schaars worden en er voor steeds geavanceerder elektronica veel vraag is naar exotische metalen. Op Silicon Isle, een schiereiland aan de zuidkust van China sorteren duizenden mensen gevaarlijke afgedankte elektronica op zoek naar waardevolle zaken. Mimi is een van deze arbeiders. Gelokt met loze beloften is zij een van de vele Chinezen die op zoek naar een beter leven het platteland verlaten. Silicon Isle blijkt echter door en door corrupt te zijn. Drie families domineren alle activiteiten en zijn voornemens om hun winstmarge te laten dalen door zich te bemoeien met zaken als milieu, arbeidsomstandigheden en sociale rechtvaardigheid. Het evenwicht wordt verstoord als er een Amerikaanse zakenman arriveert met een voorstel dat te mooi lijkt om waar te zijn. De Chinezen zijn wantrouwig. Snel ontwikkelt zich een schimmig steekspel waarin Mimi ongewild één van de pionnen is.  

Het is een buitengewoon slimme keuze geweest. Deze roman bevat een reeks aan actuele thema’s die de westerse lezer bekend zullen voorkomen. Het is Chinees, maar niet zo Chinees dat de Amerikaans lezer zich al te zeer hoeft te verdiepen in de culturele achtergrond van het boek. Liu heeft overduidelijk zijn best gedaan om het aantal voetnoten tot een minimum te beperken. Hij doet wel zijn best om de lezer iets bij te brengen over de verschillende varianten die het Chinees rijk is.  

Een van de belangrijkste karakters in het boek is een Amerikaan die probeert een zakelijke overeenkomst te sluiten. Hij is echter meer dan hij op het eerste gezicht lijkt te zijn. Aan de ene kant is hij het gezicht van de harde kapitalistische wereldeconomie. Aan de andere kant is hij ook driftig op zoek naar vergiffenis en betekenis.

Gevangen tussen Mimi aan de ene kant en zijn Westerse baas aan de andere kant is de Chinese jongen die als vertaler is meegekomen met de Amerikaans zakenman. Hij is in China opgegroeid en als tiener naar de VS gegaan met zijn ouders. Na te zijn afgestudeerd, gaat hij nu voor het eerst terug naar zijn geboorteland en probeert zijn plaats in de wereld te vinden. De verbinding tussen zijn Chinese wortels en de Amerikaanse samenleving is echter niet zomaar gelegd. Zijn relatie met de Chinese karakters is moeizaam, vaak zelfs krampachtig.  

Chen neemt in de roman nadrukkelijk de westerse gewoonte om ongewenst afval naar andere delen van de wereld te verschepen op de korrel. Een thema dat ook in bijvoorbeeld in het werk van Paolo Bacigalupi voorkomt. De roman speelt in de nabije toekomst maar is deels gebaseerd om Chens eigen ervaringen in Guiyu, een Chinese plaats waar veel elektronisch afval verwerkt wordt. Het gebied is inmiddels enorm vervuild met onder andere zware metalen en PCBs. De Chinese overheid heeft vanaf 2013 wel ingegrepen in het gebied maar van het opruimen van de vervuiling is lang niet overal sprake. Dit boek confronteert de westerse lezer ongenadig met de consequenties van wegkijken en geen vragen stellen.  

De gevaren voor mens en milieu worden beeldend weergegeven. Chen schetst daarbij een systeem waarin niet al te zwaar getild wordt aan mensenlevens of gezondheid. Gezien de parallel met de situatie in Guiyu en het tijdstip waarop de roman in China gepubliceerd is, is het boek verrassend maatschappijkritisch. De Chinese overheid heeft, met reden, geen al te beste reputatie op het gebied van vrijheid van meningsuiting.  

Afgedankte elektronica is dus gevaarlijk, vervuilend en, als we de huidige trend doorzetten, potentieel een enorm probleem. Chens toekomst is zonder enige twijfel dystopisch te noemen. We zijn er echter ook in toenemende mate van afhankelijk. In de roman vloeien technologie en de mens samen tot een iets dat niet meer volledig menselijk is en op een manier met de wereld verbonden is die zowel nieuwe mogelijkheden als gevaren met zich meebrengt. Mimi als analogie voor een samenleving die zich zonder zich daar volledig van bewust te zijn ontwikkelt tot iets dat het biologische en stoffelijke overstijgt.  

Alles bij elkaar genomen is Wast Tide een geslaagde sciencefictionroman. Het bevat veel elementen die op dit moment ruim de aandacht krijgen in het genre. Chinese sciencefiction bevat vaak veel culturele verwijzingen die voor de westerse lezer niet te volgen zijn. Liu lost dat met een paar voetnoten goed op. Mogelijk gaat in de vertaling iets van de rijke variëteit van Chinese topolecten verloren gaat maar dat zal voor de meeste lezers de pret niet drukken. Uit zijn korte werk kwam al naar voren dat Chen een getalenteerde schrijver is. Met deze roman zou hij zijn naam in de Engelstalige wereld wel eens definitief gevestigd kunnen hebben.