The Windup Girl – Paolo Bacigalupi

De Amerikaanse schrijver Paolo Bacigalupi is sociaal bewogen man. Zijn verhalen beschrijven allerlei economische, politieke en milieukundige gevaren waaraan we in de moderne wereld blootgesteld worden. De ongerustheid druipt doorgaans van zijn werk af. Door de aandacht voor milieukundige, sociale en biotechnologische vraagstukken wordt zijn werk soms wel omschreven als biopunk. Met zijn korte verhalen, in 2008 gebundeld in Pump Six and Other Stories, maakte hij al behoorlijk indruk. In 2009 verscheen zijn eerste roman: The Windup Girl. Met dit boek haalde de ene na de andere prijs binnen. Zo won hij er de Hugo, Nebula, Campbell en Locus Award voor beste eerste roman mee. Zijn werk bevat veel milieukundige thema’s, het opraken van fossiele brandstoffen en de stijging van de zeespiegel zijn onderwerpen die in veel van zijn verhalen voorkomen. Zijn werelden zijn dan ook vaak dystopische nabije toekomsten waarin mensen zich op creatieve wijze aan hun veranderende omgeving aanpassen. Op science fiction gebied is hij momenteel een schrijver die je moet lezen
.
De roman is gesitueerd een Thailand, een van de weinige landen in de wereld die kans heeft gezien te ontsnappen aan de invloed van een aantal grote agrarisch/industriële bedrijven. Olie is schaars, de zeespiegel gestegen en koolstof is op rantsoen. Interne verbrandingsmotoren zijn bijna helemaal verdwenen en voor het grootste deel vervangen door spierkracht. Zowel menselijke als dierlijke spieren voorzien in de energiebehoefte van de wereld. Waar olie eens koning was, regeert nu de calorie. Schaarse energie is niet het enige probleem waar de wereld mee worstelt. Verschillende biologische wapens hebben het ecosysteem van de aarde en de voedselproductie danig ontwricht. Slechts door uitgebreide genetische manipulatie van gewassen is men in staat om de gemuteerde virussen een stap voor te blijven en voldoende voedsel te verbouwen. De regering van Thailand is hierin redelijk succesvol gebleken maar de grote spelers op dit gebied blijven proberen om voet aan de grond te krijgen in het land.

Tegen deze achtergrond vertelt Bacigalupi het verhaal van vier, zeer uiteenlopende, karakters. Een Calorie Man, een vertegenwoordiger van een groot agrarisch/industrieel bedrijf probeert het geheim van het succes van Thailand op het gebied van voedselproductie te ontrafelen. Een Yellow Card Man, een Chinese vluchteling die na een pogrom in Maleisië zijn familie en bedrijf is kwijtgeraakt probeert een nieuw bestaan op te bouwen in een land dat onverschillig tegenover de vervolging van de Chinezen staat. Een Windup Girl, een genetisch gemanipuleerde vrouw, getraind als secretaresse, vertaler en seksspeeltje voor een Japanse zakenman. Achtergelaten door haar eigenaar, illegaal in Thailand en onvoorwaardelijk gehoorzaam is zij een gemakkelijke prooi voor de eigenaar van een bar die haar niet om haar intellectuele kwaliteiten nodig heeft. Tot slot een White Shirt, een medewerker van het ministerie van milieu. Eens maakte dit ministerie de dienst uit in het land maar momenteel verliest het langzaam terrein aan het ministerie van handel, iets waar de tijger van Bankok een stokje voor wil steken. Iedereen heeft een prijs in Thailand maar hij kan niet omgekocht worden. In het oververhitte politieke klimaat van Thailand spelen deze ogenschijnlijk onbeduidende spelers een belangrijke rol in het drama dat zich in Bankok zal ontvouwen.

Het moet gezegd worden, het beeld dat Bacigalupi schetst van deze toekomstige Thaise samenleving is werkelijk uitzonderlijk. Onbewust doet het boek denken aan de politieke crisis en de rellen hoofdstad van het land teisterden in 2009 en 2010, vlak na het verschijnen van deze roman. Ook milieukundige thema’s zijn buitengewoon. Ze zijn commentaar op de manier waarop ons voedsel geproduceerd word, iets niet iets dat je snel in andere romans tegen zal komen. Het zou een treurige zaak zijn als het scenario van Bacigalupi waarheid wordt. Helaas is het niet helemaal onmogelijk. De manier waarop ons eten over de aardbol gesleept wordt en wat dat betekend voor de economie van de regio waar het verbouwd wordt, is zeer verontrustend. Vervolgens doet de schrijver er nog eens een schepje bovenop door de consequenties van het patenteren van genetisch materiaal onder de aandacht te brengen. Daarnaast is het politieke scenario dat de schrijvers ons voorschotelt ook zeer interessant. Daarover uitweiden zou echter teveel van het boek onthullen.

Al deze aandacht voor de politieke situatie en de omgeving waarin de karakters zich bevinden gaat wel enigszins ten koste van de ontwikkeling van het plot. Op sommige plaatsen in het boek stokt het verhaal omdat de schrijver er te diep op in gaat. Een groter probleem is echter de ontwikkeling van de karakters. Emiko, de Windup Girl, valt op dat gebied in negatieve zin op. Haar ontwikkeling en verhaal steunen voor een groot deel op het doorbreken van de conditionering die haar gehoorzaam houd. De schrijver bereikt dat uiteindelijk door haar onder extreme psychologische druk te plaatsen. Niet helemaal overtuigend als je de mishandeling en algemene misère die zij al enkele jaren dagelijks doormaakt in ogenschouw neemt. Hock Seng, de Yellow Card Man is wat interessanter maar uiteindelijk blijkt zijn karakter redelijk statisch te zijn. Hij is bezig met overleven en kijkt constant over zijn schouder of er niet een nieuwe pogrom aankomt.

Qua ontwikkeling zijn de Calrie Man Anderson en de White Shirt, Jaidee veel interessanter. Beide streven ze op compromisloze wijze hun doelen na. Of dat een verstandige keuze is valt overigens nog te bezien maar het is zeker interessant leesvoer. Het is echter wel tekenend dat de ultieme plotwending in het verhaal bij geen van de vier karakers zijn oorsprong vindt. Bacigalupi maakt de ontwikkelingen in Bangkok tot de kern van het plot. Gezien het feit dat zijn beschrijving van de stad een van de sterke punten van het verhaal is, is daar wat voor te zeggen. Persoonlijk had ik toch graag iets meer ontwikkeling in de karakters gezien.

De thema’s die Bacigalupi zo succesvol toepast in zijn korte verhalen zijn in The Windup Girl goed vertaald naar een volledige roman. Persoonlijk heb ik toch een lichte voorkeur voor zijn korte werk maar al met al is deze roman toch zeker een van de interessantste boeken van 2009. Ik kan de milieukundige thema’s in zijn werk zeer waarderen. Hij benaderd deze onderwerpen met een kennis van zaken die je niet vaak tegenkomt in science fiction romans. De toekomst die hij beschrijft is duister en tegelijk fascinerend en zijn beschrijvingen van Thailand zijn kleurrijk. De roman heeft zijn zwakke punten en sommigen daarvan zullen door andere recensenten zelfs als vrij ernstig ervaren worden. Voor mij was het toch vooral een boek dat ik niet makkelijk neer kon leggen. Ik denk dat Bacigalupi nog ruimte heeft om te groeien als schrijver en ik verwacht dat hij in komende jaren nog betere romans af zal leveren. Dat laat onverlet dat The Windup Girl een zeer sterk debuut is. Voor elke fan van science fiction met een dystopische setting en relevante sociale en wetenschappelijke thema’s is dit boek een aanrader.