Literaire spierballen
David Mitchell is een van de weinige auteurs die kans zien om aan beide zijden van de kloof tussen sciencefiction en literaire fictie bewondering te oogsten. Zijn roman Cloud Atlas werd genomineerd voor de Man Booker Prize, een prestigieuze Britse literaire prijs, maar ook voor de Arthur C. Clarke Award en de Nebula Award, twee vooraanstaande prijzen uit de sciencefictionwereld. Het zal waarschijnlijk voor de mensen met wat meer conservatieve opvattingen over wat literatuur en/of sciencefiction zou moeten zijn niet puur genoeg geweest zijn. Uiteindelijk ving Mitchell drie keer achter het net.
Mitchell zelf heeft heel duidelijke ideeën over deze toch wat geforceerde scheiding in de schrijverswereld. In een recent interview noemt hij het scheiden van de twee zelfs automutilatie. Voor mensen die eenzelfde mening zijn toegedaan is Cloud Atlas werkelijk een verademing. Veel lezers zullen echter toch met het gevoel achterblijven dat hij er niet helemaal in slaagt het beste van de twee tradities te verenigen.
De roman is samengesteld uit zes novellen. De eerste start omstreeks 1850 op de Chatham eilanden in de Stille Oceaan en via het Belgische Zedelgem in 1931, de fictieve Californische stad Buenas Yerbas in 1975, het hedendaagse Groot-Brittannië en een futuristisch Korea komt de lezer uiteindelijk aan in post-apocalyptisch Hawaii, waarna Mitchel rechtsomkeert maakt en zich in stappen weer naar de Stille Oceaan begeeft.
Cloud Atlas is een buitengewoon ambitieus boek. Mitchell kiest voor elke novelle een andere vorm. De eerste is geschreven als dagboek, de tweede in de vorm van brieven. Voor de derde novelle kiest Mitchell voor meerdere perspectieven in de derde persoon, om vervolgens in de vierde over te stappen naar de eerste persoon. De vijfde is geschreven in de vorm van een vraaggesprek en tot slot wordt de lezer getrakteerd op een kampvuurverhaal. Dit laatste is als het ware het centrum van de roman en het enige dat niet in twee delen gesplitst is. De overige delen worden vaak vrij abrupt onderbroken, om plaats te maken voor een deel van de volgende novelle.
Het blijft niet alleen bij vorm, ook qua proza is Cloud Atlas buitengewoon divers. Hij geeft elke novelle eigenaardigheden die door het contrast met de andere delen duidelijk opvallen. Zo is de dagboekschrijver dol op het gebruik van de puntkomma en de ampersand. De stijl van de brievenschrijver is lui. Zo slaat hij met grote regelmaat persoonlijke voornaamwoorden over en gebruikt hij bijvoorbeeld ½ in plaats van half. In de zesde novelle bereikt Mitchells taalkundige acrobatiek een hoogtepunt. Het is volledig geschreven in een bijna onleesbare spreektaal die de vertaler tot wanhoop moet hebben gedreven.
Old Georgie’s path an’ mine crossed more times’n I’m comfy mem’ryin’, an’ after I’m died, no sayin’ what that fangy devil won’t try an’ do to me ... so gimme some mutton an’ I’ll tell you ‘bout our first meetin’. A fat joocesome slice, nay, none o’your burnt wafery off’rin’s...
Openingszinnen van Sloosha’s Crossin’ an’ Ev’rythin’ After. En daar dan 75 pagina’s van.
Op sommige lezers zal het voortdurend wisselen van stijl en vorm nogal pretentieus over komen. Tijdens het lezen komt toch regelmatig de vraag naar boven in hoeverre al dat tonen van de literaire spierballen van de schrijver echt noodzakelijk is in de roman. Het voelt af en toe meer als een oefening in het schrijven dan een poging om uit al deze onderdelen een roman te vormen die meer is dan de som der delen. Dat neemt niet weg dat er voor de lezer die geniet van taalbeheersing een hoop te halen valt in Cloud Atlas.
Zoals eerder aangegeven zijn de novelles met elkaar verbonden, maar slechts minimaal. Er is niet echt sprake van een doorlopende verhaallijn. De hoofdpersonen zijn eigenlijk meer reïncarnaties van elkaar. Aan de hand van een moedervlek die elk van de hoofdpersonen heeft, kan de lezer de volgende reïncarnatie herkennen. Het is een techniek die doet denken aan de epische alternatieve geschiedenis The Years of Rice and Salt van Kim Stanley Robinson. De hoofdpersonen hebben met elkaar gemeen dat ze elk op hun eigen wijze hun verhaal vastleggen en dat verhaal doorgeven aan de volgende generatie. Ook thematisch is er een duidelijke link tussen de verschillende karakters. Alle verhalen kennen in feite een jager/prooi-dynamiek, waarbij de hoofdpersoon doorgaans de prooi is. De jager neemt in het boek zeer verschillende vormen aan. Mitchell beschouwt deze dynamiek in de roman als universeel. Een vrij cynische kijk op de menselijke natuur maar het valt niet te ontkennen dat deze vorm van interactie overal aanwezig is.
Waar de meer literaire aspecten van de roman eigenlijk door het hele boek te vinden zijn, beperkt Mitchell de sciencefiction tot de vijfde en zesde novelle. In de vijfde novelle creëert hij een buitengewoon verontrustende toekomst. De lezer wordt meegenomen in een Korea waar de Noord-Koreaanse Juche ideologie zich vermengd heeft met een hyperkapitalistische economie. Het is een systeem dat in rap tempo het natuurlijk kapitaal dat de economie ondersteunt er doorheen jaagt en dus is de post-apocalyptische toekomst in de zesde novelle niet echt een verrassing.
Mitchells toekomstvisie is niet bepaald origineel te noemen. De elementen die hij gebruikt zijn vrij standaard in het genre en door veel schrijvers beter uitgewerkt dan Mitchell hier doet. Hij is niet op zoek naar de consequenties die geavanceerde technologieën op de samenleving hebben of hoe ze omgangsvormen, ethiek, normen en waarden en cultuur zullen beïnvloeden. Hij gebruikt deze toekomst om het jager/prooi-thema te herhalen maar doet verder vrij weinig met de setting. Het zal dus bij de doorgewinterde sciencefictionlezer niet tot al te veel enthousiasme leiden.
Al met al is Cloud Atlas een boek dat er niet helemaal in slaagt om alle ambities waar te maken. Het is een bewonderenswaardige poging de barrière tussen literaire fictie en sciencefiction te slechten, een boek waarin de schrijver een breed spectrum van literaire technieken tentoonspreidt en een boek waarin Mitchell een buitengewone taalbeheersing toont. Maar op de vraag of deze roman er nu in slaagt om literaire fictie en sciencefiction uit hun respectievelijke culturele getto’s te slepen en te vermengen tot een kustwerk dat genres overstijgt, moet het antwoord toch ontkennend luiden. Het zal veel lezers toch met een enigszins onbevredigd gevoel achterlaten.
Deze recensie is gebaseerd op de Engelstalige editie van dit boek, Cloud Atlas.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Rob Weber
Gesponsord
Wanneer zijn ploeg vastloopt door een reusachtig bot, gaat Boer Boris samen met Berend en Sam op onderzoek uit. Van welk dier zou dit bot kunnen zijn? Een cavia? Een marmot?
Marie zit op de beste school van de wereld met de allerliefste juf. Als haar klas uitgenodigd wordt om een week te ruilen met een andere klas, logeert Marie zelfs in een villa met zwembad en paarden.
De TikToks die geheimen van leerlingen én docenten onthullen, zijn enorm populair op Lauries school. Maar is het wel echt ongeluk als een meisje uit een van de sappigste TikToks om het leven komt?
Met zeven sleutels kan een bont gezelschap reizigers de schat van de meedogenloze Roverkoning in handen krijgen, als ze langs de zeven bewakers kunnen komen.
Noura leeft met een groot geheim – haar moeder mag absoluut niet ontdekken dat ze bij volle maan in een weerwolf verandert. En dan is er nog dat andere grote geheim ...
Als het afbrokkelende gebouw van Brams middelbare school wordt gesloten, moet hij ergens anders heen dan zijn beste vriend, Theo Thorbecke. Kunnen ze de school nog redden?
De kikkertjes maken weer met veel plezier en humor hun stripboeken. Met hun opbrengsten kunnen ze snoep kopen. Of kunnen ze het beter samen aan iets anders besteden?
Waakgorgel Jukko vertelt de Waakgorgeltjes-in-Opleiding en Melle dat er boven de poolcirkel een groot leger Brutelaars oprukt. De verdedigende Gorgels vallen allemaal in slaap.
Drie tieners bekennen de moord op Mirza. Alle drie hebben ze een motief, maar slechts een van hen is de dader. Wie viel Mirza aan op het feest? Wie is de mystery guest?
Er is een landelijke internetstoring en nu kunnen Quinn en Aaron geen huiswerk maken. Ze moeten een voldoende halen, anders moeten ze stoppen met hun videokanaal.
Een ode aan de allesoverstijgende kracht van vrouwenvriendschap en een intiem portret dat een nooit eerder getoonde kant van Marilyn Monroe laat zien.
Als haar vader haar herinneringen vertelt die niet rijmen met de geschiedenis zoals zij die kent, gaat Olga twijfelen over haar achtergrond.
Dit is het sensationele verslag van hoe Red Bull luidruchtig de Formule 1-wereld instapte en steeds succesvoller werd om uiteindelijk de sport te domineren met Max Verstappen.
Twee advocaten, de een wit, de ander zwart, proberen hun ten onrechte beschuldigde zwarte verdachte van de doodstraf te redden.
Tijdens een roerige debatavond aan de universiteit in Kiev verklaart Dani's jeugdvriend Pavel dat het socialisme dood is. Wanneer Pavel vervolgens verdwijnt, gaat Dani naar hem op zoek.
Journalist Gina deed jarenlang verslag van oorlogen over de hele wereld, maar sinds kort is ze correspondent in Rome. Na een zwoele zomeravond belandt ze in bed met haar jeugdvriend Okke.
Wanneer Poppy anonieme brieven ontvangt, betrokken is bij een ongeval en verrast wordt door een groot geldbedrag, wordt haar veerkracht zwaar op de proef gesteld.
Schrijfster Keet ontdekt dat de eigenaresse van een sjofele strandtent waar ze graag komt, illegaal onderdak biedt aan een groepje jongeren.
Bruce Cable, de extravagante boekhandelaar die zijn winkel bestiert op Camino Island, en de groep schrijvers die hij om zich heen heeft verzameld staan voor een nieuwe uitdaging.
Tanya, een Britse exchange student, komt een jaar lang in het gezin van Natalie en Matt wonen in hun luxe huis in Los Angeles. Ze begint steeds meer te lijken op hun overleden dochter Anabel.
Wanneer haar buurvrouw Kira dood wordt aangetroffen denkt iedereen aan zelfmoord. Maar Nancy is ervan overtuigd dat er kwade opzet is.
Amsterdam, 1824. In de kinderkolonie heerst een hard regime van tucht en discipline. Samen maken Karel en Lize een plan: proberen te ontsnappen uit Veenhuizen ...
Cornelisse en Wertheim selecteerden de mooiste en indrukwekkendste verhalen uit 12,5 jaar Echt gebeurd. Ook op papier beklijven deze verhalen. Een feest om te lezen!
Het team is een oude sekte op het spoor als plotseling de cold case roodgloeiend wordt: een jonge vrouw is sinds een paar dagen spoorloos verdwenen...
Pim Franssen beschrijft zijn reis vol beproevingen van twee jaar en twee dagen door 26 Afrikaanse landen in een oude Land Cruiser.
Over vergeving, spijt hebben van altijd maar doorgaan, het plezier van simpel leven en de kracht die schuilt in gewoon geluk.
Op Ivy's safari’s worden dieren alleen gefotografeerd. Ze stuit daarbij op verzet van de andere witte jagers, maar ze zet vastberaden door.
De zeventigjarige Cecilia kijkt ernaar uit de zomer ongestoord aan de kust door te brengen. Dit plan wordt echter verstoord als ze een onverwachte gast aantreft.
Met zijn kenmerkende opgerolde sokken, zijn taaiheid en wilskracht hoort Søren Lerby bij de absolute boegbeelden van het voetbal.
Als de jonge Ned Maddstone zich na een uit de hand gelopen grap op school plots in een streng bewaakte gevangenis bevindt, ziet de toekomst er veel minder rooskleurig uit.
Als je het lastig vindt om je gewoontes te veranderen, ligt dat niet aan jou. Slechte gewoontes blijf je herhalen, omdat je de verkeerde methode gebruikt.
Miljardair Georg zoekt hulp bij zijn vriend Joe Carling, voor zijn spoorloos verdwenen kleinzoon en enige erfgenaam. Iemand heeft er baat bij heeft als Filip nooit gevonden wordt …
Dumoulin wordt geconfronteerd met plekken waar nederlagen, crashes en rivalen een voedingsbodem bleken voor twijfels, frustraties en onzekerheden.
Het jaar van Gwen van Poorten varieerde van paddoceremonies tot botox, van met je partner naar Burning Man en je daar verloven tot het verbreken van die verloving.
Qmusic-dj en brandweerman Tom geeft aan de hand van heftige, verdrietige, leuke en soms idiote verhalen een eerlijk en inzichtelijk beeld van het leven van een brandweerman.
