Een gemiste kans

In het literaire (sub)genre 'faction' worden feiten ('facts') en verzinsels ('fiction') door elkaar gemengd tot één verhaal. Bij de lezer kunnen verwondering, verrassing en spanning echter alleen door de 'fiction' opgewekt worden: de 'facts' - of ze nu over bestaande of historische figuren gaan, of over actuele of historische gebeurtenissen - zijn immers al min of meer bekend, en creëren een herkenbaar kader waarbinnen het verzonnen verhaal zich kan ontplooien. In de factionthriller Cuba libre van de Nederlandse auteur Michel van Rijn wordt de fictie echter grotendeels verstikt door de overvloed aan feiten en personen. Het vraagt veel aandacht en doorzettingsvermogen om het verhaal te ontdekken dat zich als een donker draadje doorheen een duister bos van gebeurtenissen en personages slingert.

Op een congres in Frankfurt onthult Dr. Frank Hubner zijn nieuwste uitvinding, het Automated Lip Reading System (ALR) dat vanuit alle mogelijke hoeken kan liplezen. Dat wekt de aandacht van neonazi Günther Sievers, de ultrarechtse leider van Blood & Honour. Van zijn tante, kleindochter van nazi-kopstuk Wolfram Sievers, erfde hij namelijk een stomme film waarop Adolf Hitler te zien is in gesprek met Prescott Bush, vader en grootvader van George W. senior en junior. Günther ontvoert Dr. Hubner en laat hem met de hulp van het ALR de gesprekken ontcijferen. De inhoud is explosief genoeg om het hele Amerikaanse politieke bestel te kunnen ontregelen. Sievers wil het materiaal aan Raúl Castro aanbieden in ruil voor meer aanzien voor Blood & Honour. In Cuba doorkruist ene Axel de Saint Cyr - rokkenjager en kunstsmokkelaar - echter het pad van Sievers en Castro. Axel duikt voor de kust van Cuba naar de schatten van een oud galjoen, om ze illegaal uit het land te smokkelen, en dat is niet naar de zin van de Cubaanse autoriteiten. En er zijn nog anderen die de filmrol willen bemachtigen: de familie Bush natuurlijk, maar ook de Israëlische Mossad...

Geen zoet binnenlopende cocktail, deze Cuba Libre. Het boek opent met een triest record: na goed anderhalve bladzijde moest meteen naar enkele alinea's teruggekeerd worden omdat de draad van het verhaal zich dan al aan de lezer had weten te onttrekken. Kan ook aan de lezer liggen, zou je kunnen denken, maar de rest van het boek bewijst het tegendeel. Het dient gezegd: Michel van Rijn, ooit zelf een kunstsmokkelaar met internationale renommee, weet heel veel over heel veel. Hij stort het allemaal over de lezer uit in een onophoudelijke stroom van gedetailleerde informatie, soms geschreven in zo'n technisch koeterwaals dat hele passages gewoon onbegrijpelijk zijn. In Cuba libre zit wel degelijk een verhaal, maar het wordt de nek omgedraaid door het bizarre en onnodige verlangen van de auteur om de lezer voortdurend te willen imponeren met al zijn kennis.

En dan de personages... Die blijven maar komen, er komt werkelijk geen einde aan de reeks nieuwe personages die tot ver in het boek wordt opgevoerd. Aan hun psychologische karakterisering werd geen tijd verspild, die werd bijzonder eenvoudig gehouden: de mannen lopen allemaal achter hun pik aan - vaak ook het enige instrument waarmee ze 'denken' - en de vrouwen zijn rondborstige “blonde apparaten” (citaat) met lange benen waar ze van alles mee kunnen doen. De seksuele geladenheid is trouwens doorheen heel het verhaal permanent voelbaar en uitdrukkelijk aanwezig, en alles wordt plastisch beschreven. Het levert stukjes verheffende literatuur op als dit: "“‘Ja, heerlijk, ik voel hem,’ fluisterde Karidad terwijl ze zich tegen hem aandrukte en zijn verbrande mond openbrak met een wild kronkelende, zoet smakende tong, die niet alleen zijn lippen maar zijn hele lichaam, inclusief de krioelende volière, in vuur en vlam zette."” Je gaat er op den duur naar verlangen dat ergens in het verhaal eens een brave huisvader met twee bloedjes van kindjes en een wolkje als vrouw opduikt, maar helaas: voor 'normale' personages is geen plaats in dit verhaal, iedereen is 'over the top'.

Een gemiste kans is het wel, want met de grondgedachte van dit verhaal had een vlijmscherpe thriller kunnen gemaakt worden die zich moeiteloos naast Geheim dossier Odessa van Frederick Forsyth had kunnen scharen. Kennis en inzicht in de schaduwwereld van de maatschappij heeft Van Rijn meer dan genoeg, en hoe hij ook zijn best doet, hij kan niet verbergen dat hij intelligent is, maar de opbouw van dit verhaal is te verwarrend, het tabloidgehalte veel te hoog, en de personages zijn te kitscherig.