Een speelse schelmenroman

Het jaar 1065. In zijn kloostercel neemt de 99-jarige monnik Hroswithus Wikalensis (Hroswith voor de vrienden) een vel perkament, schraapt er geduldig de oude Bijbeltekst af, en begint te schrijven aan zijn eigen levensverhaal: "Ik ben ouder dan ik ooit had willen worden..."

Nog in zijn kindertijd moet Hroswith samen met zijn vader het geboortedorp ontvluchten. Ze vinden een onderkomen in de gravenburcht van Hamaland waar Hroswith vriendschap sluit met Adela, het dochtertje van de graaf. Zij geeft hem de kans lezen, schrijven, Latijn, Grieks en Wiskunde te leren. Met de jaren vloeit de kinderlijke vriendschap als vanzelfsprekend over in jeugdige passie. Van een huwelijk tussen beide kan nooit sprake zijn. Als beider vaders sterven, raakt Hroswith verstrikt in de machtsstrijd van vermaagschapte adel. Adela huwt met een edelman, maar is dan al zwanger van Hroswith. Als de nieuwe graaf dit ontdekt wordt Hroswith vogelvrij verklaard en moet hij opnieuw op de vlucht slaan...

En zo beginnen de omzwervingen van Hroswith. In een eindeloze reeks van avonturen volgen we hem op zijn tocht door een grote delen van Europa en Azië. Overal waar hij komt laat hij zich opmerken, en vaak weet hij door te dringen tot de hoogste kringen, of het nu bij de Vikingen in Denemarken is, of bij de Moren in Damascus, of bij de handelaren in Kiev, of als bibliothecaris en raadgever van keizer Otto... Hij speelt nooit de eerste viool, daarvoor is hij tè intelligent. Hij stelt zich graag ten dienste, maar altijd van de meester die hem op dat moment het beste uitkomt. Evenzoveel keren werkt hij zich in nesten, niet zelden doordat hij weer eens heeft toegegeven aan zijn favoriete zonde: de ongebreidelde en tijdloze schoonheden, de vrouwen dus. Want Hroswith is een snoeper en een schelm, en hij is niet vies van een schurkenstreek zo nu en dan. Hij belandt ontelbaar keren in gevangenissen en vergeetputten. Dat hij zich keer op keer weet te redden heeft hij veelal te danken aan zijn meesterlijk onderhandelingstalent, zijn overredingskracht of, als het moet, door te intrigeren. Het mooiste (tegelijk het amusantste) deel uit het boek breekt aan als Hroswith op zijn reizen de Arabische koopman Abu al-Fath al-Iskandari ontmoet. De verbale duels tussen deze twee vrienden, deze gelijkgestemde zielen, zijn meesterlijke stukjes literatuur.

Dat de auteur diepgaand onderzoek gedaan heeft naar de periode rond de eerste millenniumwissel staat buiten kijf, maar toch aarzelt hij niet om met de historische correctheid èn met de lezer geregeld een loopje te nemen als hem dat voor het verhaal uitkomt. Zo ontsnapt Hroswith uit een gevangenistoren met een soort zelfgemaakte parachute, en dat ruim 500 jaar voor Leonardo da Vinci!

Op de achterflap wordt de auteur vergeleken met Umberto Eco, maar dat gaat mij iets te ver. "De valse Dageraad" is weliswaar een stuk komischer en (gelukkig) minder hoogdravend dan Baudolino, en Van Aken is een eersterangs verteller, maar toch is Eco's hoofdpersonage gevarieerder en dus boeiender dan Hroswith...

Deze speelse historische schelmenroman is in gepaste speelse toon geschreven, en de lezer zit dan ook doorlopend met een glimlach op het gelaat gebeiteld. Alleen naar het einde toe wordt die schalkse taal wat dreinerig: de glimlach sterft weg. En het verhaal vertoont nog zwakheden... Gaandeweg verliest de lezer zijn medeleven met het lot van Hroswith als hij weer eens in de problemen zit, want hij redt er zich toch weer uit; alleen hoe is nog interessant. Het einde van het boek komt ook absoluut te abrupt. Het lijkt alsof de auteur na 500 bladzijden inziet dat zijn boek een onoverzichtelijke "roman fleuve" dreigt te worden als hij Hroswiths leven tot het einde wil beschrijven (hij zit dan nog maar aan het veertigste levensjaar van onze held). Hij lost dit (tè) laconiek op door Hroswith te laten verklaren dat er in de laatste zestig jaar van zijn leven niks gebeurde. Je voelt dan ook dat de auteur zich begint te overhaasten, en dat gaat ten koste van zijn vertelkunst. De laatste hoofdstukken, waarin de geleerde Hroswith opnieuw verwikkeld raakt in de machtsstrijd van legitieme en zelfverklaarde keizers, van pausen en tegenpausen, zijn verward geschreven, en hier verliest dit boek zijn maximale score. Wat overblijft is een indrukwekkende en dik verdiende score 4!