Een psychologisch meesterstuk dat uitmunt door bescheiden eenvoud

"Omdat ik nieuwsgierig ben" liegt Jan Hauger als directeur Högsmed hem vraagt waarom een stadse jongeman als hij zich in een godvergeten gat als Valle komt aanbieden voor de job van kleuterleider in 'Het Zonnestraaltje', waar van alle kinderen een ouder opgesloten zit in het naastgelegen psychiatrische ziekenhuis Sint-Patricia, in de volksmond Sint-Psycho. Hij voldoet wel aan de meeste criteria, alleen met 'open en eerlijk' heeft Jan het een beetje moeilijk. Hij rept met geen woord over wat negen jaar geleden gebeurde in kleuterschool De Lynx waar Jan toen werkte, en de échte reden voor zijn sollicitatie verzwijgt hij ook. Jan heeft namelijk een obsessieve interesse voor een van de patiënten in Sint-Psycho.

Maar hij is er goed in open en eerlijk te líjken, en hij krijgt de aanstelling. Hij is vriendelijk, gedienstig, en de kleuters dragen hem op handen. Via een onderaardse gang worden de kinderen geregeld naar de kliniek begeleid om ze wat tijd te gunnen bij hun moeder of vader. De begeleiders zelf mogen echter nooit naar binnen, en dat is precies wat Jan zou willen. Zodra hij nachtbewaking mag doen, zoekt en vindt Jan kleine gaten in het pantser rond Sint-Psycho. Maar hij ontdekt nog meer, bijvoorbeeld dat hij niet de enige is die met een verborgen agenda in Het Zonnestraaltje werkt, én dat in Sint-Psycho een van de gevaarlijkste psychopaten van het land zit...

De Zweedse auteur Johan Theorin bewijst met Sint-Psycho dat zijn talent niet beperkt blijft tot het schrijven van 'soft thrillers' met een vleugje mystiek en een snuifje paranormaliteit, zoals hij overtuigend demonstreerde in de eerste drie delen van zijn Ölandcyclus. Sint-Psycho − dat, voor alle duidelijkheid, volledig losstaat van het Ölandkwartet − is een psychologisch meesterstuk dat uitmunt door bescheiden eenvoud, intelligente finesse en onderdrukte spanning. Wat konden we van Johan Theorin anders verwachten?

Ingrijpende gebeurtenissen blijven lang achterwege, maar de sterkte van dit boek is dat je blíjft lezen. De setting, een psychiatrische kliniek, zorgt op zich al voor enige onrust, maar het is vooral de figuur van Jan Hauger die spanning genereert. Zijn vriendelijkheid, zijn gedienstigheid en zijn inzet voor de kleuters zijn evenwel bewonderenswaardig, maar via enkele kleine voorvallen en flashbacks wringt zich een beeld naar boven van een man die de lezer aanvankelijk een onzeker, later een beklemmend en ten slotte een angstaanjagend gevoel geeft. Als Jan een van de kleutertjes een keer terechtwijst, moet je wel even naar adem happen vanwege de steenharde vriendelijkheid waarmee dat gebeurt.

Johan Theorin speelt bij de lezer overduidelijk in op diens natuurlijke drang tot anticiperen. Weliswaar valt er lange tijd weinig opschudding te beleven, maar naarmate de figuur van Jan Hauger zich duidelijker aftekent, groeit ook de overtuiging dat er 'iets' gaat gebeuren; en dat het iets verschrikkelijks zal zijn, die zekerheid wordt gaandeweg steeds nadrukkelijker bevestigd. Als meer onthuld wordt over de jeugd van Jan Hauger, flitst de gedachte voorbij dat dit ook de jeugd had kunnen zijn van Marc Dutroux, of van Anders Behring Breivik...

Plots verrast Theorin ons met een eerste wending in het verhaal, en die komt als een mokerslag! Het verhaal klopt niet meer, zowel voor Jan Hauger als de lezer. En het blijft niet bij die ene slag. In snel tempo valt de lezer van de ene verbazing in de andere. Alle opgebouwde verwachtingen en alle mogelijke scenario’s die de lezer had bedacht, komen op losse schroeven te staan. De ontnuchtering kan overweldigend zijn, maar Theorins ommezwaai is werkelijk geniaal gedaan!

Wie echter nog het sterkst misleid wordt, is Jan Hauger zelf; hij moet tot de verbijsterende vaststelling komen dat alles wat hij in gang heeft gezet faliekant verkeerd gelopen is, met verschrikkelijke gevolgen. In zijn jeugd was Jan het slachtoffer van een vernederende opvoeding, in zijn schooltijd van onophoudelijke pesterijen, en vandaag van zijn eigen fantasie...

Sint-Psycho is geen klassieke thriller met een moord en een onderzoek, maar wel een fijnzinnige, prachtig geschreven observatie van een obsessieve man die nooit een duidelijk onderscheid heeft kunnen leren tussen goed en kwaad. Met een spannende eindfase maakt Theorin zijn boek helemaal 'af', maar toch zou ik alvast graag willen weten hoe Jan Hauger zich verder ontwikkelt. En misschien wil Johan Theorin dat ook wel...