De wazige grens tussen literatuur en soap

[Spoiler waarschuwing!]
(Voor deze recensie is de Engelse versie van Doorgang gelezen, genaamd Slade House)

Twee nieuwe Mitchells in één jaar! Chronometrie zij geprezen.

Er bestaat een deur in een steeg die er soms is en soms niet. Een ijzeren poort die, als je erdoor stapt, naar Slade House leidt. Een bedwelmende plek die precies is wat je op dat moment nodig hebt, en dan steelt het je ziel. Zijn twee bewoners, de Grayer tweelingen, zijn vampiers met een eigenaardige inslag: ze leven van het psychovoltage van zielen en door er elke negen jaar een te verslinden, bestaan ze voor eeuwig. Maar met elke nieuwe cyclus begint hun dodelijke droomwereld verder te ontrafelen.

Doorgang is strakker en kleinschaliger dan het epische Tijdmeters. De vlotte roman maakt gebruik van dezelfde thema's en stijl, maar snijdt al het vet weg. Vreemd genoeg bevat het zowel Mitchells beste als slechtste schrijfwerk tot nu toe. Doorheen het boek is het proza vindingrijk en inspirerend. Je kunt merken dat hij zijn stijl heeft geperfectioneerd, hij zet zijn scènes neer met zorgvuldig gecureerde woorden. Maar dan, aan het eind van elk van de vijf hoofdstukken, gebeurt er iets opmerkelijks. De twee schurken van het stuk, Norah en Jonah Grayer, stappen het verhaal binnen om de ziel van hun arme slachtoffer te extraheren en beginnen een tenenkrommend spel van 'wie kan het meest uitleggerig vertellen wat er aan de hand is?'. Ze zijn als sportverslaggevers die terugkijken op hun eigen wedstrijd.

Maar deze momenten zijn snel vergeten als het volgende hoofdstuk zich aandient, met kleurrijke namen als Varkentje Knor en (in het Engels) You Dark Horse You. Het is geweldig hoe de verschillende hoofdpersonen zijn geschreven. De manier waarop ze denken is zo precies, zo specifiek voor hen en hun omstandigheden, dat je er alles over hun wereldblik aan kunt aflezen. Of het nu agent Gordon Edmonds is, met zijn lichtelijk boze en xenofobische sneren, of de manier waarop de obese Sally Timms het niet kan laten zelfondermijnende opmerkingen te maken, waardoor je de indruk krijgt dat ze de woorden van haar pestkoppen toch niet helemaal los kan laten. Deze verhalen zijn rijk aan details, wat des te opmerkelijker is gezien hun geringe duur. Eigenlijk vind ik ze daardoor nog leuker. Dit is een auteur die zijn vingers (en kunsten) strekt, en hij laat het makkelijk lijken – en nota bene geschreven in minder dan een jaar tijd!

Net als in Tijdmeters is er een hoofdstuk helemaal gewijd aan Mitchells eigen zielenreizende mix van fantasy. Het is altijd een beetje opwindend als dat begint, want alle spanning en subtiele verwijzingen naar de mystieke oorlog tussen 'Chronometristen' en 'Anachoreten' leidt hiernaar toe. Maar wanneer het dan plaatsvindt, krijgt de verhaalvertelling een verlammende klap. Deze hoofdstukken, in het geval van Doorgang de laatste, zijn tot de nok toe gevuld met uitleggende dialoog. Nu is Mitchell een voorvechter van het fantastische genre, met als inzet de acceptatie in literaire kringen. Maar zelfs hij heeft moeite de twee samen te brengen. Het probleem is dat, bij het schrijven over 'echte' mensen in de 'echte' wereld, hij in staat is een rijk tapijt van context en betekenis te weven. Die verhalen linkt hij aan onze levens via gedeelde ervaringen. Wij snappen wat iPhones zijn, of de oorlog in Irak, het moeizame Ierland, de straattaal, de mode, et cetera. Hierdoor kan hij subtiel zijn verhaal vertellen. Dit lukt echter niet bij de fantasystukken. Dan struikelt Mitchell door uit te leggen en maar uit te leggen, wat op zichzelf leuk kan zijn, maar merkbaar minder slim en doordacht aanvoelt dan de andere delen.

Het boek eindigt teleurstellend, op een manier waardoor alles wat ervoor kwam overkomt als de 'lore' voor een toekomstige roman. Op de laatste pagina zweert Norah Grayer als een cartooneske schurk dat ze wraak zal nemen op die akelige Dr. Marinus, al is het 't laatste wat ze doet. En daar ging elk gevoel van diepere betekenis.

Doorgang blijft meer dan de moeite waard. Mitchell is een van de beste auteurs van dit moment, zijn schrijfstijl is heerlijk en hoe hij personages neerzet onnavolgbaar. Dit is dan ook met sympathie geschreven kritiek.

Maar er is een wazige grens tussen literatuur en soap die de auteur overschrijdt. Dit boek had een gave, enge, losstaande, Victoriaans gotische roman kunnen zijn binnen een groter geheel – en in veel opzichten is het dat ook – maar kiest er op het laatst voor om toch weer een nieuwe episode te zijn binnen het Mitchell Cinematic Universe. De verleiding moet enorm zijn om dit te doen, maar ik vind zijn schrijfwerk beter (sterker nog, ik hou ervan!) als hij zichzelf inhoudt en de mystieke elementen bewaart voor waar ze het best tot hun recht komen – in je ooghoek als een enge schaduw die je nooit helemaal kunt bevatten.

Roderick Leeuwenhart is de schrijver van de young adult-reeks Pindakaas en Sushi, over de wonderlijke wereld van fans van Japan in Nederland. Bezoek de site!