Zintuiglijke roman lost hoge verwachting in

In 2020 debuteerde Judith Fanto, het literair pseudoniem van Geertje Judith van den Heuvel, met Viktor, gebaseerd op de lotgevallen van haar Weens-Joodse familie. Het boek werd bekroond met de Hebban Debuutprijs 2020 en genomineerd voor de Boekhandelsprijs 2021. Hiermee werd de lat voor een opvolger meteen een stukje hoger gelegd. Fanto nam daar rustig de tijd voor en vond opnieuw inspiratie in de geschiedenis van haar eigen familie. Waargebeurde feiten verwerkte zij tot Narcis, een roman die dit keer niet draait om een echte familie, maar om vriendschap: de zelfverkozen familie.

Hermann, Manno voor intimi, groeit op in Haarlem. Wanneer zijn moeder in 1916 door een ongeval overlijdt, eist de Weense familie van zijn afwezige vader de dan tienjarige jongen op. De jonge Hermann spreekt de taal niet en voelt zich er als een kat in een vreemd pakhuis. Dat verandert wanneer hij op zomerkamp vriendschap sluit met leeftijdsgenoten Béla, Lotte, Max, Bertl en Franzi. Het zestal zweert elkaar trouw in een verbinding zonder bloedverwantschap. Het is een vriendschap die onverbreekbaar lijkt, maar wanneer het nationaalsocialisme terrein begint te winnen, moet ieder voor zich kleur bekennen.

“Als iedereen recht heeft op geheimen, zelfs in een vriendschap, hoe kun je dan weten met wie je bevriend bent?”

Zonder enige haast, bijna bedachtzaam, bouwt Fanto het verhaal op. Dat begint in 1948, wanneer kunstrestaurator Manno Loch een brief ontvangt die de deur naar een pijnlijk verleden openzet. Er is geen ontsnappen mogelijk. Zijn herinneringen voeren de lezer mee terug naar het Haarlem van begin twintigste eeuw, waar het leven niet aardig was voor een jongetje dat opgroeide zonder vader. Uiterst gedetailleerd beschreven en historisch gedocumenteerd worden we vervolgens meegenomen naar Wenen, waar Manno zich de rol van beschouwende toeschouwer aanmeet. Vanuit het huis van zijn tante observeert hij de mensen door een toneelkijker. Het levert prachtige sfeerbeschrijvingen op van het Weense leven. Later wordt zijn wereld groter, maar zijn rol blijft ongewijzigd, waardoor hij als logisch vervolg het bindmiddel wordt in de vriendengroep die ontstaat op zomerkamp.
Fanto duikt diep in de chemie van vriendschap, in de ontwikkeling van groepsprocessen. Manno wordt in vertrouwen genomen. Hij luistert, ziet en zwijgt. Maar het zadelt hem op met de nodige dilemma’s. Want moet hij de geheimen van de een delen met de ander of is respect voor de geheimen van de ander juist het grondrecht van elke vriend? En wat voor consequenties hebben zijn keuzes in een tijd waarin het fascisme en nazisme opkomen en langzaam maar zeker het dagelijks leven in Wenen gaan bepalen? Het zijn universele vragen die ook in de huidige tijd weer uiterst actueel zijn en waarop een antwoord uitblijft.

“Dat kun je niet weten.” [...] “Dat weet je pas achteraf.”

Het constante, trage tempo draagt bij aan een trefzekere uitwerking van de vriendengroep en met name van hoofdpersoon Manno. Als lezer sta je naast hem, zie je wat hij ziet en denk je met hem mee. Alle zintuiglijke waarnemingen spelen hierbij een belangrijke rol. En waar de auteur in haar debuut koos voor muziek van Mahler, is dit keer geur het leidmotief. Van de Eau de Cologne 4711 van tante Edmonda tot de geur van wilde narcissen, geur loopt als een rode draad door het verhaal en levert tevens de titel voor het boek. En om het helemaal compleet te maken is zelfs het parfum dat in het boek wordt beschreven, speciaal hiervoor ontworpen én vervaardigd. Net zo ambachtelijk als geurcomponisten in 1926 dat deden. Het parfum heeft de naam ‘Bela Narcisa’ gekregen en is voor liefhebbers als geurstaal verkrijgbaar.

Fanto hanteert de pen zoals hoofdpersoon Manno zijn kunstwerken restaureert met scalpel en penseel. Zij pelt de lagen af, zorgvuldig en fijnzinnig, en legt het origineel bloot om het vervolgens te bedekken met een helder vernis. De onverbiddelijke details blijven zichtbaar en laten een diepe indruk achter, slechts verzacht door het parfum van wilde narcissen. Met Narcis heeft zij haar overrompelende debuut niet alleen geëvenaard, maar zelfs overtroffen. De hoge verwachtingen zijn meer dan waargemaakt.