Zoeken naar een speld in de hooiberg van het verleden

Hoe ga je op zoek naar het verleden van een vrouw met onbekende ouders, geboren in een onbekende plaats in een onbekend land op mogelijk 17 april 1928? Zelfs aan de naam Renée Booveri op officiële documenten wordt serieus getwijfeld; iedereen noemde haar Irene.

“Jij kan goed zoeken, ik weet gewoon niet waar te beginnen.”

Het is een niet alledaagse uitdaging voor Marcel Maassen, journalist/schrijver en communicatieadviseur, wanneer hij in maart 2020 plotseling wordt gebeld door Cyrilla van der Donk, een oude bekende uit zijn studententijd. Zij vraagt hem om hulp bij het uitpluizen van de geschiedenis van haar inmiddels overleden moeder Irene. Het enige dat Cyrilla feitelijk heeft is een tekening van een huis waar haar moeder zou zijn opgegroeid, wat brieven en een warboel aan verhalen die mogelijk ergens wel een snippertje waarheid bevatten maar zo verdraaid lijken te zijn dat ze onmogelijk kunnen kloppen. Vragen over haar echte verleden werden steevast door Irene ontweken. Nooit heeft zij willen vertellen wat haar allemaal overkomen is en hoe zij werkelijk heette.

“Ik heb mijn moeder mijn hele leven gekend en toch is ze nog steeds een mysterie voor mij.”

Geïntrigeerd door de hoeveelheid aan onwaarschijnlijke details begint Maassen te zoeken en dankzij de hedendaagse zoekmogelijkheden slaagt hij er in een miniem stukje van het verleden van Cyrilla’s moeder op de juiste plaats in de puzzel te leggen. Samen zoeken ze verder, soms met succes maar vaker niet. Elk nieuw stukje leidt tot speculatie, een nieuwe zoektocht, nieuwe inzichten en heel soms een stukje bevestiging. Soms staan ze op het punt van opgeven om vervolgens, totaal onverwacht, weer een nieuw aanknopingspunt te vinden. Maar met een groot deel van Europa als zoekterrein en in een periode van 1928 tot vlak na de Tweede Wereldoorlog lijkt het op zoeken naar de spreekwoordelijke speld in de hooiberg.

In Wat mama niet vertellen kon doet Maassen verslag van de ruim twee jaar durende zoektocht naar het verborgen leven van Irene. Vanaf het eerste telefoontje van Cyrilla tot aan een voorlopige eindconclusie. Met een weergave van hun gesprekken en archiefbezoeken, afgewisseld door fragmenten van Irene’s brieven en ooggetuigenverslagen van gebeurtenissen in de aanloop naar en tijdens de Tweede Wereldoorlog. De talrijke details in het boek geven een klein idee van de ongelooflijke hoeveelheid informatie waarin het duo als ware detectives hun weg moest zien te vinden. Bevestigd wordt het allemaal niet, maar uit de mix van feiten, waarschijnlijkheden en vermoedens komt wel een redelijk beeld van Irene naar boven. Voor Cyrilla is het verhelderend en zij krijgt begrip voor Irene’s hardnekkige weigering het echte verhaal te vertellen.

“Ik denk dat ze mij het verdriet [van haar leugens] wilde besparen.”

De hoeveelheid aan namen, relaties, plaatsen en gebeurtenissen is aanzienlijk. De details uit de zwarte bladzijden van de Europese geschiedenis zijn soms gruwelijk. Toch wordt het verhaal nergens echt te veel of te zwaar. Maassen weet een mooie balans te vinden tussen zijn gesprekken met Cyrilla, het zoeken naar snippertjes informatie en gedocumenteerde getuigenissen van het verleden. Een vlotte en respectvolle schrijfstijl met een vleugje humor als luchtige toets doet de rest. En soms vergeet je dan bijna dat dit geen thriller is maar een waargebeurd verhaal.
Wat mama niet vertellen kon is een boeiende combinatie van een moeder-dochter relatie, een spannende zoektocht en een geschiedenisles. Maar bovenal een prachtig geschenk aan Irene, die met dit boek haar eigen geschiedenis terug heeft gekregen. Haar ware geschiedenis, zonder alle leugens die nodig waren om simpelweg te kunnen overleven.