Lezersrecensie
verdwaald tussen je hersenkronkels
Het Kaartenhuis was Danielewski’s debuut, gepubliceerd in 2000 en is sindsdien bekend geworden voor de unieke typografie en lay-out. Het boek kan horror genoemd worden, hoewel het ook trekken heeft van satire en een eveneens consistente aanwezigheid van romantiek zeker een sterk element is in het boek.
Het verhaal gaat over Johnny Truant, die een mysterieus manuscript in handen krijgt van een al even mysterieuze overleden man, Zampano. De bundel is complete chaos: de papieren zitten niet in volgorde, er ontbreekt veel, sommige dingen zijn gewoon onleesbaar. Toch voelt Truant zich om een of andere onverklaarbare reden genoodzaakt om er iets leesbaars van te maken. Het verhaal dat Zampano schreef gaat over een film, ‘The Navidson Record’. ‘The Navidson Record’ begint met een beschrijving van een gezin dat net is verhuisd. Navidson zet in alle kamers hi-8 camera’s in de hoop een mooie herinnering te creëren van hun intrek in het huis. Na enkele dagen beginnen er echter merkwaardige verschijnselen zich voor te doen. Wanneer ze de afmetingen van het huis nakijken, merken ze dat het huis binnen groter is dan buiten. Navidson, de vader, blijft volhouden dat het valt te verklaren en begint uitgebreid op alle mogelijke manieren het huis te meten. Ondanks zijn inspanningen blijft de anomalie zich voordoen. Sterker nog, na verloop van tijd is het huis vanbinnen plots 6mm groter in plaats van de 1mm die in het begin werd gemeten. Behalve het ‘groeien’ van het huis is er nog een schokkende, opvallendere verandering die zich voordoet. Wanneer ze op een dag terugkomen van een daguitstap blijkt er een nieuwe deur te zijn verschenen in het huis. Aan de buitenkant is er niets, enkel de achtertuin, maar wanneer ze de deur openen bevindt daar zich een ruimte van ongeveer 2 vierkante meter. Enkele dagen later is de ruimte groter geworden en is het een donkere gang van 3 meter. Hier begint Navidsons zoektocht naar een verklaring voor de deur. Nog een tijdje later is de gang een onmeetbaar doolhof van gangen geworden. Navidson besluit ontdekkingstochten te organiseren in de hoop het geheim achter de duistere gangen te ontdekken. Maar wat is hij bereid om ervoor op te geven?
Tegelijkertijd met ‘The Navidson Record’ wordt in het boek het verhaal verteld van Truant en hoe hij langzaam aan krankzinnig lijkt te worden tijdens het bijeen puzzelen van Zampano’s nalatenschap.
Het is geen makkelijk boek, dat kan ik je meegeven. Het verhaal is helder als glas, maar de thema’s en verbanden werpen een verwarrende sluier over Het Kaartenhuis. De thema’s in het boek zijn: godsdienst, fobieën, liefde, mentale stoornissen en het in vraag stellen van de realiteit. Zelfs als lezer is dat laatste thema constant aanwezig bij het lezen van het boek. Je weet immers niet of de personages bovennatuurlijke dingen waarnemen of gestoord zijn. Of misschien zelfs een combinatie van de twee. Op die manier heeft Danielewski op een originele manier ‘the fourth wall’ doorbroken.
Als mens kun je enkel en alleen beroep doen op je eigen zintuigen wanneer we zoeken naar antwoorden, maar wat als zelfs je ogen je lijken te bedriegen? Wat als je schijnbaar betrouwbare ‘realiteit’ ineenzakt als een kaartenhuis? Dit brengt me bij de keuze van de titel. Ik denk spontaan aan de titelkaarten die de verschillende delen van ‘The Navidson Record’ van elkaar scheiden. We kunnen natuurlijk niet enkel op de Nederlandse titel afgaan. In de originele taal heet het boek ‘House of Leaves’. Hieruit zou je een verwijzing naar een boom kunnen halen. In het boek zelf heb ik weinig vergelijkingen met een boom gevonden, behalve het feit dat de gangen in het huis ontelbare vertakkingen heeft. Op het einde van het boek heeft de auteur ook een enigmatische bladzijde waarop het woord ‘yggdrasil’, de wereldboom, staat in de vorm van een boom. Naast de Noordse mythologie, verschijnen ook Griekse en Romeinse mythologische verwijzingen in ‘The Navidson Record’. Zo is bijvoorbeeld het verhaal van de minotaurus in het boek beschreven. Het woord ‘minotaurus’ is ook overal in het boek in het rood gedrukt, wat een akelig effect heeft. Het suggereert dat het gegrom in het doolhof en het wezen in Truants wereld een minotaurus is, hoewel ik denk dat alle personages van hun individuele weerspiegelingen van hun eigen angsten weglopen. (wat bovendien ook in de academische analyses wordt aangehaald) Misschien is dat de reden waarom het boek ruimte laat voor verschillende interpretaties van het verhaal. De lezer kan zo vanuit eigen fobieën redeneren om betekenis te geven aan het boek.
Juist omdat het een kluwen is van vraagtekens, schijnverbanden en dubbelzinnigheden, is het een ontzettend boeiend boek. Je vraagt je van het begin tot het einde af wat er nu eigenlijk aan de hand is en of er een waarheid bestaat die de personages verbind. Het is bovendien ook een zeer dynamisch verhaal, een constante speurtocht naar feiten waarvan het bestaan steeds onwaarschijnlijker lijkt te zijn.
Danielewski maakt gebruik van 2 verhaallijnen: The Navidson Record, het werk van Zampano en het verhaal van Johnny Truant, de manier waarop ‘The Navidson Record’ is ontrafeld. Deze worden naast elkaar verteld. De eerste verhaallijn wordt door een belevend ik-verteller verteld. Truant vertelt hoe hij door het ‘The Navidson Record’ geobsedeerd raakt en wat de effecten hiervan zijn op zijn mentale (en na verloop van tijd ook zijn fysieke) gezondheid. De vraag is hier of dit komt omdat er a): een vloek rust op Zampano’s verhaal, b): Truant een geschiedenis van druggebruik heeft of c): er mentale ziektes in zijn familie voordoen of misschien wel een combinatie van de drie. Hierover kunnen we, zoals bij veel zaken in Het Kaartenhuis, enkel speculeren. Danielewski heeft hier allicht voor een belevend ik-verteller gekozen om Truants waanzin duidelijk weer te geven. Truants psychotische trekken lijken de lezer stilletjes te besluipen. Hij is er zich vanaf het begin van bewust en is het bijna een verassing wanneer hij zijn rationele imago valt als hij waanbeelden begint te krijgen van moordpogingen en geen besef meer van tijd heeft.
De tweede verhaallijn is ‘The Navidson Record’ zelf, inclusief een occasionele, fictieve analyse van de fictieve documentaire. Truant merkt hier op dat er enorm veel bronnen, voetnoten en verwijzingen in ‘The Navidson Record’ zijn verwerkt, ook al bestaat de film niet. In de wereld van ‘The Navidson Record’ zou de film begonnen zijn als een schijnbaar geënsceneerde urban legend en nadien een hele opschudding hebben veroorzaakt in de media. Hierdoor zouden er talloze analyses van details gepubliceerd worden, tot in het absurde. Dit is ook de reden waarom Het Kaartenhuis ook wel eens satire wordt genoemd. De gekarikaturiseerde academische analyses zijn een ietwat humoristisch element in het duistere verhaal van The Navidson Record. Als je deze zo interpreteert, tenminste.
In deze verhaallijn is er een afwisseling tussen een auctorieel verteller die beschrijft wat er in de film gebeurt, en flarden van analyses van ‘The Navidson Record’. Hier heeft Danielewski geen beroep gedaan op het vertelstandpunt, maar op zijn spel van lay-out en typografie om de horror het beste weer te geven. Hoe meer bizarre elementen in het verhaal treden, hoe flamboyanter hij tekeer gaat met de lay-out. Bijvoorbeeld wanneer Navidson door een gang loopt die steeds smaller wordt, verkleint het tekstvak in het boek ook. Het uitrekken van de trap in de gang word zo ook weergegeven met het uitrekken van de ruimte tussen de tekst. Naast een visuele presentatie van het décor, gebruikt Danielewski ook quasi lege bladzijden en omgekeerde of gespiegelde tekst om het leestempo te versnellen of te vertragen.
Soms wisselt het per hoofdstuk van standpunt, soms duikt er een stukje van Truant op in een voetnoot. Deze vervlochten indeling impliceert parallellen tussen de twee. Het labyrint in ‘The Navidson Record’ lijkt te verwijzen naar de gedesoriënteerde staat van Truant later in het boek. Navidson en Truant verdwalen beide ten gevolge van hun nieuwsgierigheid. Het is niet concreet gezegd, maar wel zeer waarschijnlijk dat dit intentioneel is gedaan. Dit is maar een enkel voorbeeld van de hele verzameling verwijzingen en leidmotieven in beide verhaallijnen voorkomen.
Betreffende chronologie valt er niet veel te zeggen. Truants verhaal speelt zich veelal in de juiste volgorde af, enkele terugblikken naar zijn verleden terzijde. De beschrijving van ‘The Navidson Record’ speelt zich eveneens in de correcte volgorde af.
Noch de chronologie, noch de schrijfstijl kan ik becommentariëren omdat ik –tot mijn grote spijt-een vertaling van het origineel heb gelezen en dus geen correct oordeel kan vellen over woordgebruik en zinsbouw. Ik kan wel zeggen dat het verhaal een heel Amerikaanse atmosfeer heeft. Dan bedoel ik niet alleen de locatie, of de Bret-Easton-Ellis-achtige levensstijl van Truant, maar ook handelingen van de personages en de manier waarop de afgrijselijke terreur van Truants gedachten wordt beschreven. Ik kan het niet goed verwoorden, maar het voelt gewoonweg Amerikaans aan.
Ik vond het een moeilijk, maar zeer interessant boek. Het verhaal wekt vanaf het begin nieuwsgierigheid op. Wie is Zampano? Waarom wil Truant per se het boek publiceren? Hoe zit het met die raadselachtige groeven in Zampano’s kamer? Mijn nieuwsgierigheid greep me bij de keel en sleurde me in de sinistere wereld van Het Kaartenhuis, nog voor ik er iets van merkte. Het leek alsof ikzelf Truant was en wijs probeerde te worden uit ‘The Navidson Record’ door middel van het zoeken van verbanden en het bestuderen van voetnoten. Ik snap waarom hij stilaan gek werd.
Het huis op Ash Tree Lane vond ik een prachtige manier om de lezer de stuipen op het lijf te jagen. De schrijver suggereert veel, waaronder de minotaurus in het gangendoolhof, maar als je het verhaal objectief bekijkt kan je onmogelijk zeggen dat er echt een of ander monster in de gangen rondloopt. Er zijn geen spoken of monsters letterlijk beschreven in het verhaal. Er is alleen het huis. De obsessie van Truant en Navidson met het huis wordt ook sterker naar het einde toe. Navidson is het zelfs als een zelfstandige entiteit gaan zien, een God.
Ik heb er zeker van genoten, maar ik kan niet zeggen dat ik er alles van begreep. Het is volgens mij daarom ook nuttig om het boek te herlezen. Nu heb ik vooral gefocust op het verhaal rond ‘The Navidson Record’, maar er zijn waarschijnlijk talloze hints die ik heb gemist in het verhaal van Truant. Al bij al durf ik het zeker een meesterwerk te noemen. Een meesterwerk dat zich letter per letter laat ontdekken, terwijl je op het puntje van je stoel zit.
Bibliografie:
• Steven Poole, 15 juli 2000, ‘Gothic Scholar’ Geraadpleegd op 25 oktober 2015, via http://www.theguardian.com/books/2000/jul/15/fiction.reviews
• Wikipedia, 23 september 2015, ‘House of Leaves’, geraadpleegd op 25 oktober 2015 via https://en.wikipedia.org/wiki/House_of_Leaves
Het verhaal gaat over Johnny Truant, die een mysterieus manuscript in handen krijgt van een al even mysterieuze overleden man, Zampano. De bundel is complete chaos: de papieren zitten niet in volgorde, er ontbreekt veel, sommige dingen zijn gewoon onleesbaar. Toch voelt Truant zich om een of andere onverklaarbare reden genoodzaakt om er iets leesbaars van te maken. Het verhaal dat Zampano schreef gaat over een film, ‘The Navidson Record’. ‘The Navidson Record’ begint met een beschrijving van een gezin dat net is verhuisd. Navidson zet in alle kamers hi-8 camera’s in de hoop een mooie herinnering te creëren van hun intrek in het huis. Na enkele dagen beginnen er echter merkwaardige verschijnselen zich voor te doen. Wanneer ze de afmetingen van het huis nakijken, merken ze dat het huis binnen groter is dan buiten. Navidson, de vader, blijft volhouden dat het valt te verklaren en begint uitgebreid op alle mogelijke manieren het huis te meten. Ondanks zijn inspanningen blijft de anomalie zich voordoen. Sterker nog, na verloop van tijd is het huis vanbinnen plots 6mm groter in plaats van de 1mm die in het begin werd gemeten. Behalve het ‘groeien’ van het huis is er nog een schokkende, opvallendere verandering die zich voordoet. Wanneer ze op een dag terugkomen van een daguitstap blijkt er een nieuwe deur te zijn verschenen in het huis. Aan de buitenkant is er niets, enkel de achtertuin, maar wanneer ze de deur openen bevindt daar zich een ruimte van ongeveer 2 vierkante meter. Enkele dagen later is de ruimte groter geworden en is het een donkere gang van 3 meter. Hier begint Navidsons zoektocht naar een verklaring voor de deur. Nog een tijdje later is de gang een onmeetbaar doolhof van gangen geworden. Navidson besluit ontdekkingstochten te organiseren in de hoop het geheim achter de duistere gangen te ontdekken. Maar wat is hij bereid om ervoor op te geven?
Tegelijkertijd met ‘The Navidson Record’ wordt in het boek het verhaal verteld van Truant en hoe hij langzaam aan krankzinnig lijkt te worden tijdens het bijeen puzzelen van Zampano’s nalatenschap.
Het is geen makkelijk boek, dat kan ik je meegeven. Het verhaal is helder als glas, maar de thema’s en verbanden werpen een verwarrende sluier over Het Kaartenhuis. De thema’s in het boek zijn: godsdienst, fobieën, liefde, mentale stoornissen en het in vraag stellen van de realiteit. Zelfs als lezer is dat laatste thema constant aanwezig bij het lezen van het boek. Je weet immers niet of de personages bovennatuurlijke dingen waarnemen of gestoord zijn. Of misschien zelfs een combinatie van de twee. Op die manier heeft Danielewski op een originele manier ‘the fourth wall’ doorbroken.
Als mens kun je enkel en alleen beroep doen op je eigen zintuigen wanneer we zoeken naar antwoorden, maar wat als zelfs je ogen je lijken te bedriegen? Wat als je schijnbaar betrouwbare ‘realiteit’ ineenzakt als een kaartenhuis? Dit brengt me bij de keuze van de titel. Ik denk spontaan aan de titelkaarten die de verschillende delen van ‘The Navidson Record’ van elkaar scheiden. We kunnen natuurlijk niet enkel op de Nederlandse titel afgaan. In de originele taal heet het boek ‘House of Leaves’. Hieruit zou je een verwijzing naar een boom kunnen halen. In het boek zelf heb ik weinig vergelijkingen met een boom gevonden, behalve het feit dat de gangen in het huis ontelbare vertakkingen heeft. Op het einde van het boek heeft de auteur ook een enigmatische bladzijde waarop het woord ‘yggdrasil’, de wereldboom, staat in de vorm van een boom. Naast de Noordse mythologie, verschijnen ook Griekse en Romeinse mythologische verwijzingen in ‘The Navidson Record’. Zo is bijvoorbeeld het verhaal van de minotaurus in het boek beschreven. Het woord ‘minotaurus’ is ook overal in het boek in het rood gedrukt, wat een akelig effect heeft. Het suggereert dat het gegrom in het doolhof en het wezen in Truants wereld een minotaurus is, hoewel ik denk dat alle personages van hun individuele weerspiegelingen van hun eigen angsten weglopen. (wat bovendien ook in de academische analyses wordt aangehaald) Misschien is dat de reden waarom het boek ruimte laat voor verschillende interpretaties van het verhaal. De lezer kan zo vanuit eigen fobieën redeneren om betekenis te geven aan het boek.
Juist omdat het een kluwen is van vraagtekens, schijnverbanden en dubbelzinnigheden, is het een ontzettend boeiend boek. Je vraagt je van het begin tot het einde af wat er nu eigenlijk aan de hand is en of er een waarheid bestaat die de personages verbind. Het is bovendien ook een zeer dynamisch verhaal, een constante speurtocht naar feiten waarvan het bestaan steeds onwaarschijnlijker lijkt te zijn.
Danielewski maakt gebruik van 2 verhaallijnen: The Navidson Record, het werk van Zampano en het verhaal van Johnny Truant, de manier waarop ‘The Navidson Record’ is ontrafeld. Deze worden naast elkaar verteld. De eerste verhaallijn wordt door een belevend ik-verteller verteld. Truant vertelt hoe hij door het ‘The Navidson Record’ geobsedeerd raakt en wat de effecten hiervan zijn op zijn mentale (en na verloop van tijd ook zijn fysieke) gezondheid. De vraag is hier of dit komt omdat er a): een vloek rust op Zampano’s verhaal, b): Truant een geschiedenis van druggebruik heeft of c): er mentale ziektes in zijn familie voordoen of misschien wel een combinatie van de drie. Hierover kunnen we, zoals bij veel zaken in Het Kaartenhuis, enkel speculeren. Danielewski heeft hier allicht voor een belevend ik-verteller gekozen om Truants waanzin duidelijk weer te geven. Truants psychotische trekken lijken de lezer stilletjes te besluipen. Hij is er zich vanaf het begin van bewust en is het bijna een verassing wanneer hij zijn rationele imago valt als hij waanbeelden begint te krijgen van moordpogingen en geen besef meer van tijd heeft.
De tweede verhaallijn is ‘The Navidson Record’ zelf, inclusief een occasionele, fictieve analyse van de fictieve documentaire. Truant merkt hier op dat er enorm veel bronnen, voetnoten en verwijzingen in ‘The Navidson Record’ zijn verwerkt, ook al bestaat de film niet. In de wereld van ‘The Navidson Record’ zou de film begonnen zijn als een schijnbaar geënsceneerde urban legend en nadien een hele opschudding hebben veroorzaakt in de media. Hierdoor zouden er talloze analyses van details gepubliceerd worden, tot in het absurde. Dit is ook de reden waarom Het Kaartenhuis ook wel eens satire wordt genoemd. De gekarikaturiseerde academische analyses zijn een ietwat humoristisch element in het duistere verhaal van The Navidson Record. Als je deze zo interpreteert, tenminste.
In deze verhaallijn is er een afwisseling tussen een auctorieel verteller die beschrijft wat er in de film gebeurt, en flarden van analyses van ‘The Navidson Record’. Hier heeft Danielewski geen beroep gedaan op het vertelstandpunt, maar op zijn spel van lay-out en typografie om de horror het beste weer te geven. Hoe meer bizarre elementen in het verhaal treden, hoe flamboyanter hij tekeer gaat met de lay-out. Bijvoorbeeld wanneer Navidson door een gang loopt die steeds smaller wordt, verkleint het tekstvak in het boek ook. Het uitrekken van de trap in de gang word zo ook weergegeven met het uitrekken van de ruimte tussen de tekst. Naast een visuele presentatie van het décor, gebruikt Danielewski ook quasi lege bladzijden en omgekeerde of gespiegelde tekst om het leestempo te versnellen of te vertragen.
Soms wisselt het per hoofdstuk van standpunt, soms duikt er een stukje van Truant op in een voetnoot. Deze vervlochten indeling impliceert parallellen tussen de twee. Het labyrint in ‘The Navidson Record’ lijkt te verwijzen naar de gedesoriënteerde staat van Truant later in het boek. Navidson en Truant verdwalen beide ten gevolge van hun nieuwsgierigheid. Het is niet concreet gezegd, maar wel zeer waarschijnlijk dat dit intentioneel is gedaan. Dit is maar een enkel voorbeeld van de hele verzameling verwijzingen en leidmotieven in beide verhaallijnen voorkomen.
Betreffende chronologie valt er niet veel te zeggen. Truants verhaal speelt zich veelal in de juiste volgorde af, enkele terugblikken naar zijn verleden terzijde. De beschrijving van ‘The Navidson Record’ speelt zich eveneens in de correcte volgorde af.
Noch de chronologie, noch de schrijfstijl kan ik becommentariëren omdat ik –tot mijn grote spijt-een vertaling van het origineel heb gelezen en dus geen correct oordeel kan vellen over woordgebruik en zinsbouw. Ik kan wel zeggen dat het verhaal een heel Amerikaanse atmosfeer heeft. Dan bedoel ik niet alleen de locatie, of de Bret-Easton-Ellis-achtige levensstijl van Truant, maar ook handelingen van de personages en de manier waarop de afgrijselijke terreur van Truants gedachten wordt beschreven. Ik kan het niet goed verwoorden, maar het voelt gewoonweg Amerikaans aan.
Ik vond het een moeilijk, maar zeer interessant boek. Het verhaal wekt vanaf het begin nieuwsgierigheid op. Wie is Zampano? Waarom wil Truant per se het boek publiceren? Hoe zit het met die raadselachtige groeven in Zampano’s kamer? Mijn nieuwsgierigheid greep me bij de keel en sleurde me in de sinistere wereld van Het Kaartenhuis, nog voor ik er iets van merkte. Het leek alsof ikzelf Truant was en wijs probeerde te worden uit ‘The Navidson Record’ door middel van het zoeken van verbanden en het bestuderen van voetnoten. Ik snap waarom hij stilaan gek werd.
Het huis op Ash Tree Lane vond ik een prachtige manier om de lezer de stuipen op het lijf te jagen. De schrijver suggereert veel, waaronder de minotaurus in het gangendoolhof, maar als je het verhaal objectief bekijkt kan je onmogelijk zeggen dat er echt een of ander monster in de gangen rondloopt. Er zijn geen spoken of monsters letterlijk beschreven in het verhaal. Er is alleen het huis. De obsessie van Truant en Navidson met het huis wordt ook sterker naar het einde toe. Navidson is het zelfs als een zelfstandige entiteit gaan zien, een God.
Ik heb er zeker van genoten, maar ik kan niet zeggen dat ik er alles van begreep. Het is volgens mij daarom ook nuttig om het boek te herlezen. Nu heb ik vooral gefocust op het verhaal rond ‘The Navidson Record’, maar er zijn waarschijnlijk talloze hints die ik heb gemist in het verhaal van Truant. Al bij al durf ik het zeker een meesterwerk te noemen. Een meesterwerk dat zich letter per letter laat ontdekken, terwijl je op het puntje van je stoel zit.
Bibliografie:
• Steven Poole, 15 juli 2000, ‘Gothic Scholar’ Geraadpleegd op 25 oktober 2015, via http://www.theguardian.com/books/2000/jul/15/fiction.reviews
• Wikipedia, 23 september 2015, ‘House of Leaves’, geraadpleegd op 25 oktober 2015 via https://en.wikipedia.org/wiki/House_of_Leaves
1
1
Reageer op deze recensie
