een lichtje op de duisternis

'Ik beoogde met dit boek het verleden te schilderen en te waarschuwen voor de toekomst.' Een uitspraak van Albert Speer die niet alleen in het nawoord van De Derde Rijk-dagboeken aangehaald wordt, maar die ook op het omslag een prominente plaats inneemt. Net als Speer zelf op meerdere momenten in de geschiedenis van het derde rijk een prominente plaats ingenomen heeft. De memoires die zijn uitgegeven onder de titel De Derde Rijk-dagboeken geven een inkijk in het bestuur van een land gedurende de opkomst en de ondergang. Bijzonder is het te lezen hoe intriges worden ontwikkeld en hoe de strijd om de macht, of liever de strijd om een positie in de buurt van de machthebber gespeeld wordt en hoe namen uit de geschiedenis tegen elkaar worden opgezet en uitgespeeld.

Natuurlijk ben je je ongeveer elke bladzijde bewust van het feit dat het hier om de beleving van een Nazi-kopstuk gaat en dat de acties in het kader geplaatst moeten worden van wat we nu allemaal weten. Tegelijk spreekt uit alles wat beschreven wordt een soort eerlijkheid dat je snel geneigd bent aan te nemen dat de schrijver echt niet geweten heeft hoe het er in de werkelijke wereld aan toe ging. Hij geeft ook zelf aan, op het moment dat het proces van Neurenberg beschreven wordt, dat alle betrokkenen toch vooral hun best doen de eigen betrokkenheid zo positief mogelijk te schetsen. Dat zal dus onherroepelijk ook voor Speer zelf gelden. De bezorgde houding die hij veelal weet te schetsen en de pogingen die hij doet om ‘het Duitse volk’ zo goed mogelijk door de ellende van de oorlog te loodsen zullen mogelijk een eenzijdig getekende schets vormen. De veranderende houding, vanaf het moment dat Speer voor de eerste keer in contact komt met Hitler tot de uitspraak van het tribunaal in Neurenberg, toont wel een menselijk gezicht. Ook op het moment dat Speer verantwoordelijk is voor de totale oorlogsindustrie, blijft het belang van de arbeidskrachten in de verschillende bedrijfstakken aandacht krijgen. Het welzijn van Duitsland staat voortdurend op de eerste plaats bij de beslissingen die genomen worden. Al is duidelijk dat zo lang het idee bestaat dat de oorlog gewonnen zal worden, de ondertoon anders is in vergelijk met het moment dat voor Speer duidelijk geworden is dat de geallieerden zullen winnen.

Op basis van vakbekwaamheid weet Speer in de eerste jaren de bewondering van Hitler te winnen en groeit hij uit tot één van de directe vertrouwelingen. Dit leidt er weer toe dat hij razendsnel kan doorgroeien tot een invloedrijke minister. Voortdurend probeert hij (zoals hij zelf schrijft) die invloed te gebruiken om de goede, mooie en menselijke dingen te doen. Wanneer later zijn macht afneemt, probeert hij nog altijd, zelfs door wanneer dat nodig is bevelen te negeren of niet uit te voeren, het beste voor het land te bereiken.

Als lezer zit je in een voortdurende tweestrijd. Je wordt enerzijds gegrepen door de pakkende manier van vertellen terwijl anderzijds in je achterhoofd voortdurend waarschuwingslichten knipperen. 'Dit kan niet! Pas op, dit leidt tot narigheid! Het blijven onbetrouwbare Nazi’s! Wie zegt dat het werkelijk zo gegaan is?!' En daarnaast dus de innemende vriendelijkheid van Speer zelf aan de ene kant zoals hij met zijn omgeving omgaat en als tegenpool de manier waarop hij door de andere kopstukken benaderd wordt. Al met al een verhelderende inkijk in een wereld van macht en onmacht.