Reize door het Aapenland Recensie

Het laatste boek dat ik dit jaar heb gelezen is Reize door het Aapenland van Gerrit Paape. Het is een satirisch, imaginair reisverhaal waar de schrijver kritiek geeft op de politiek, kerk en maatschappij. Het boek is geschreven in de tijd van de Verlichting, waar in Nederland een strijd was tussen de orangisten en patriotten. De patriotten waren tegen de stadhouder. Zij wilden meer vrijheid, meer gelijkheid en meer inspraak in het bestuur. De orangisten waren aanhangers van de stadhouder en wilden dat de stadhouder zijn voorname positie in de politiek behoudt. De schrijver zelf was een patriot en was naar een ander land gevlucht tijdens de politieke strijd. Om de censuur te omzeilen schreef en publiceerde hij het boek Reize door het Aapenland. Door deze achtergrondinformatie werd de context van het boek gelijk interessanter. Ik dacht dat ik dit een heel saai boek ging vinden maar het bleek achteraf toch heel aangrijpend en leerzaam te zijn.
Via de ik-figuur in Reize door het Aapenland maakt de lezer kennis met de apenmaatschappij. Het verhaal begint met de hoofdpersoon die niet kan beslissen wie hij als eerste moet redden nadat zijn hond, paard, dienstmaagd en vrouw opeens in het water liggen. Hij delibereert net zo lang tot zij allemaal verdronken zijn. Hij ontvlucht de mensenmaatschappij en komt in het Apenland terecht, waar de apen op mensen willen lijken. De ik-figuur wordt begroet als nr. 7854, waarna hij aanstonds binnen de hiërarchische rangorde promoveert tot nummer 17. Hij werd als model gebruikt voor het revolutionaire streven van de apenlanders om ook mens te worden. Volgens de ene apenpartij, de Nummereenianen, kan dit alleen via innerlijke groei. De andere apenpartij, de Nummervijfianen, geloven echter in uiterlijke aanpassing: het afhakken van de eigen staarten. Het is een samenleving die in vele opzichten menselijk is: met vergaderen, een strijd onder machthebbers en het beïnvloeden van stemgerechtigden. Richting het einde van het verhaal dreigt No 1 te verliezen en stelt een proef voor waarbij enkele apen (met zichzelf erbij) de staarten worden afgehakt. Dit voorstel wordt aangenomen, maar de volgelingen van No 5 zorgen ervoor dat de proef toch niet doorgaat, en schuift de grote afkapping naar voren. Men organiseert dat de apen op een groot veld verschillende cirkels vormen. Iedere aap krijgt een hakmes, een houtblokje en een pikpleister. En op de sein hakken zij de staart af. Maar alles gaat mis. De afkapping van de staarten doet zoveel pijn dat de apen geen pikpleisters op de wonden kunnen plakken. Er ontstaat een bloedbad. De volgelingen van No 5 vluchten, maar No 1 probeert de gewonden te verzorgen. De ik-figuur wordt opeens wakker. Alles bleek een droom te zijn geweest.
De ontvluchting in het boek sloeg natuurlijk op de vlucht van veel patriotten, zoals Paape. Een van de apenpartijen in het verhaal heette naar de aanvoerder ‘Vijfianen’, de nummers vijf. Dat was een verwijzing naar stadhouder Willem de Vijfde, mikpunt van de patriotten. Het boek laat zien hoe mensen zijn geneigd om te kiezen voor snelle oplossingen omdat ze te lui zijn om het probleem echt aan te pakken. Dit zie je ook terug in Reize door het Aapenland, waar de hele samenleving zo snel mogelijk mens wil worden door de staarten af te hakken in plaats van te werken aan de innerlijke groei. Ik vind dat de schrijver een mooie spiegel voorhoudt waarin hij laat zien dat mensen vaak dom achter elkaar aanlopen in plaats van zelf na te denken. De metafoor van apen werkt goed omdat de realiteit dan minder hard aankomt bij de lezer, maar tegelijkertijd herkennen we ons er maar al te goed in. De satirische boodschap is echter nog heel actueel in de samenleving. Op dit moment zijn er bijvoorbeeld ook politici die de klimaatcrisis ontkennen terwijl ze ons zouden moeten aansporen te werken aan een oplossing die op de lange termijn werkt. Over de personages was ook goed nagedacht door de schrijver. Ondanks dat niemand naar No 1 luisterde hielp hij toch met de gewonden na de afkapping, terwijl No 5 juist helemaal niks deed en zelfs wegvluchtte.
Ik raad het boek zeker aan als je een boek moet lezen voor 1800. Het had veel interessante thema's en je leert veel over de historische context uit de tijd van de Verlichting in Nederland. Wel heeft het natuurlijk ouderwetse woorden waardoor het soms moeilijk is om bij te houden bij het verhaal. Maar voor de rest is het zeker de moeite waard!