Mozart en misdadigers

Na De Verdovers waarin Anna Enquist experimenteerde met het genre doktersroman, is er nu Kwartet, een “onconventionele maar niettemin onvervalste thriller” zoals de achterflap belooft. Dat maakt het boek niet waar. Echte actie is er pas op tweederde van het boek en echt spannend wordt het ook dan niet omdat de ontknoping te plotseling en te heftig is. Als literaire roman is Kwartet echter wel degelijk geslaagd.  

Het verhaal draait om vier vrienden die samen in een strijkkwartet spelen en een bejaarde celloleraar. Hugo, directeur van het Muziekcentrum en gescheiden vader woont op de woonboot waar gerepeteerd wordt. Heleen, de verbindende factor in het groepje, is de nicht van Hugo en werkt in de praktijk van Carolien. Zij is de trooster, de helper, die in haar vrije tijd brieven schrijft aan gedetineerden. Carolien, huisarts, en Jochem, vioolbouwer, vormen een echtpaar. Reinier is de celloleraar van Carolien. Alle vijf zijn ze beschadigd en alle vijf vinden ze troost in de muziek. Klassieke muziek zoals we dat van Anna Enquist gewend zijn.    

Klassieke muziek is altijd prominent aanwezig in de boeken van Anna Enquist. In Het Meesterstuk uit 1994 bijvoorbeeld draait het om de opera Don Giovanni van Mozart, in Contrapunt uit 2008 om de Goldbergvariaties van J.S. Bach. Centraal in deze nieuwe roman staat het Dissonantenkwartet van Mozart, dat de vier vrienden zullen uitvoeren ter gelegenheid van de verjaardag van collega huisarts Daniël. Dit strijkkwartet inspireerde Enquist al eerder tot het schrijven van het gedicht Strijkkwartet uit de bundel Soldatenliederen (1991).

STRIJKKWARTET

Zij zitten in de hoge kamer, harmonie,
als ruit, als geometrisch figuur.
Tegen de gouden instrumenten vouwt
zich het avondlicht; dit alles is structuur

waarbinnen pijn en bloedbad rafelloos
hun plaats innemen. Mozart als chirurgijn
staat op en plaatst het mes. Snijdt de perfecte lijn.

Met ernst en overgave spelen zij
Elkander toe, zij voelen nog geen pijn.

Straks zullen zij gaan bloeden. Mettertijd
wordt de muziek tot troost: geenszins
als streling, maar als schema van de wanhoop,
glanzende partituur van eenzaamheid.

(Mozart, Strijkkwartet in C, KV 465)  

Enquist heeft dit gedicht uitgewerkt in deze roman en de kern is hetzelfde. De verhaallijnen eromheen, de ouderdomskwalen en hulpbehoevendheid van Reinier en de hulp die hij krijgt van Driss bijvoorbeeld, zijn allemaal ondergeschikt aan de troost die de muziek kan brengen voor alle personages in dit verhaal. Ook de jonge Driss wordt gegrepen door de muziek en het lijkt er zelfs op dat de gedetineerde Helleberg die brieven van Heleen krijgt, zijn troost vindt in het luisteren naar klassieke muziek.

Anna Enquist kaart allerlei maatschappelijke problemen in deze roman aan. Haar personages geven ongezouten kritiek op de bezuinigingen op cultuur, op de ontwikkelingen in de gezondheidszorg en op politiek getouwtrek na een ramp. We herkennen de busramp met Belgische kinderen in 2013 en het proces tegen Willem Holleeder in De Bunker in 2007. Ze stelt het wantrouwen tegenover buitenlanders aan de kaak. Het lijkt wat veel voor één roman en het maakt de personages niet geloofwaardiger. 

Enquist is op haar best in de passages waar we meekijken met Carolien, de moeder die haar twee kinderen heeft verloren door een busongeluk en worstelt met haar gevoelens van rouw. Haar man Jochem is een vechter, hij wil door met het leven. Carolien koestert haar rouw. Het is verraad aan de kinderen om door te gaan. "Ik heb de rouw nodig. Het is mijn verbinding met de jongens. Dat kan ik niet loslaten. Dat wil niet zeggen dat ik niet doorleef, dat er geen dingen zijn die ik belangrijk vind, of prettig, aangenaam zelfs. Het is er allebei, het bestaat naast elkaar”, vertelt zij aan Jochem. Anna Enquist zal hier ook uit haar eigen ervaring geput hebben. Zij verloor in 2001 haar dochter door een verkeersongeluk. Geen thriller dus, maar wel een gepassioneerd boek over de kracht van muziek, die in staat is eenzame, beschadigde mensen te verbinden en troost te bieden. Zelf als de omstandigheden onconventioneel worden.