verbluffend, bikkelhard en tragisch

Kruis of munt werd voor het eerst uitgebracht in 1949 waar het toen onder het genre 'een damesroman' werd geschaard. Het is terecht dat Prometheus dit boek in 2020 als vergeten klassieker opnieuw heeft uitgebracht en het valt wat mij betreft niet onder de damesromans.

Het boek heeft een enorme vaart, is bikkelhard, tragisch en verbluffend. Het taalgebruik is wat ouderwets, maar ik vind dat de uitgever de juiste keuze heeft gemaakt dit in de hernieuwde uitgave niet aan te passen want het past.

Het verhaal gaat over een bijzonder disfunctioneel gezin; Bruno en Johanna zijn volle neef en nicht en trouwen met elkaar. Uit deze verbintenis komen drie kinderen, Agaath, Charles en Aletta, een wat teleurstellend nageslacht. Agaath is een schoonheid, maar wordt door de dreiging van een 'fout' huwelijk door haar vader weggestopt in een gesticht. Charles, de enige zoon houdt van parfummetjes, veilt zijn nagels en zijn vader beseft dat hij niet voor een erfgenaam zal zorgen. Deze last komt terecht op de schouders van Aletta, die vanaf jonge leeftijd getekend wordt door dezelfde hoogmoed waaronder ook haar vader leeft.

Bruno neemt twee jonge mannen in dienst en laat deze overkomen naar Java, waar het gezin aan het begin van dit boek woont. Eén van deze jongemannen maakt Aletta het hof, trouwt met haar en weet haar ook nog zwanger te maken, wat bijzonder is want het seksuele aspect van het huwelijk is voor Aletta een nachtmerrie.

Samen met haar vader heeft Aletta haar echtgenoot helemaal onder de duim en verlept door de walging over haar eigen zwangerschap weet zij hem uiteindelijk zover te krijgen dat hij ervandoor gaat met een ander. Het kind, (klein)dochtertje Jopie wordt geboren. Het is klein, kwetsbaar en ziekelijk en mede daardoor verhuist het hele gezien (opa, oma, dochter en kleindochter) naar Nederland. Daar betrekken zij een troosteloze woning in Den Haag en eigenlijk begint de ellende daar pas goed.

Aletta heeft een ambivalente verhouding met haar dochter; enerzijds haat zij haar en geeft zij haar de schuld van de troosteloosheid van haar huidige leven, anderzijds kan zij niet zonder haar.

De rode draad in het boek is dan ook, naar mijn idee, de erfelijkheidsthematiek. De titel verwijst hier ook naar. Kruis of munt. Erop of eronder. Winnaar of verliezer, maar wel volgens de standaarden van de familie. De gekte en zonden van de ouders worden doorgegeven aan het nageslacht. Jopie probeert zich hieraan te ontworstelen en dit gaat met kleine, vaak hele mooie inzichten. Zij kijkt verder dan de wereld die haar moeder haar probeert voor te schotelen.

Het laatste hoofdstuk is echt prachtig. Er is namelijk een derde deur, dus niet alleen maar 'Kruis of munt'. Dit zie je als lezer niet aankomen. Zelfs de hoofdpersoon ziet dit niet aankomen. Een heel sterk plot en heel afwisselend. Heel knap gedaan.

Teleurgesteld dat ik het uit had.