Het karakter van een stoomtrein, maar een die harten steelt
De laatste trein naar vrijheid vertelt het verhaal van de Nederlandse Truus Weismuller die ten tijde van de Tweede Wereldoorlog kinderen uit het Duitste rijk smokkelde in de hoop ze een veiliger thuis te kunnen bieden. Met gevaar voor eigen leven reist ‘tante Truus’, zoals zij door de kinderen wordt genoemd, vanuit Amsterdam de Duitse grens over. Op een dag komt ze voor de uitdaging te staan zeshonderd kinderen te redden.
De Amerikaanse Meg Waite Clayton (1959) schreef meerdere boeken waarin zij rollen weglegde voor sterke vrouwen. Met De laatste trein naar vrijheid wist ze internationaal door te breken. Hoewel het een fictief verhaal betreft, is het gebaseerd op kindertransporten die daadwerkelijk hebben plaatsgevonden. Het boek is een eerbetoon aan Amsterdamse Geertruida Weismuller-Meijer, die sinds 1933 kleine groepen kinderen wist te redden, door meermaals af te reizen naar Duitsland.
Naast het verhaal van Truus volgt de lezer twee andere verhaallijnen. De tieners Stephan (zoon van een rijke Joodse chocoladefabrikant) en Zofie-Helene (dochter van twee journalisten) groeien op in Wenen. Via de opa van Zofie-Helene leren de twee elkaar kennen en ontstaat er een hechte vriendschap. Stephans voorliefde voor taal en theater en de wiskundeknobbel van Zofie-Helene maakt hen tot bijzondere personen. Maar net als tieners van alle tijden worstelen zij met hun gevoelens. Aan de ene kant speels en onverschrokken, maar aan de andere kant op weg naar volwassenheid. Tot slot is er nog een derde verhaallijn; die van de Duitse SS’er Adolf Eichmann. Hij wordt aangesteld om in Zwitserland het ‘Jodenprobleem’ op te lossen en geeft zo een derde kijk op het verhaal.
De verhaallijnen houden het boek tot het einde toe boeiend. Toch moet de lezer flink doorbijten alvorens het plot spannend en meeslepend wordt. Clayton neemt veel tijd om achtergronden uit te diepen en personages vorm te geven. De korte hoofdstukken met de verschillende verhaallijnen wisselen elkaar op dat punt in het verhaal te snel af. De combinatie met poëtische, maar lange zinnen maken het ingewikkeld en zeker in het begin moeilijk te volgen. Pas wanneer de situatie in Oostenrijk omslaat, weet het indrukwekkende verhaal de lezer in zijn greep te krijgen.
Weliswaar maken die prachtig geformuleerde zinnen het verhaal in het begin lastiger te volgen, toch weten zij het zware plot ook te verlichten. Het wordt hierdoor geen melodramatisch geheel, maar het ontroert wel, zeker doordat liefde meerdere gezichten kent in dit aangrijpende oorlogsverhaal.
‘Haar heldere stem bleef ergens in Stephans binnenste steken, als de eerste hoge bes in het “Ave Maria” van Schubert – haar stem en de lyrische klanken van haar naam, Zofie-Helene, en de nabijheid van haar borsten.’
Naast de thema’s liefde, vriendschap en oorlog heeft Clayton onderwerpen als moederschap, rijkdom en ziekte op een mooie manier in elkaar verweven. Daarbij moet de rol van sterke onafhankelijke vrouwen niet worden onderschat. Vrouwen zoals tante Truus, de jonge Zofie-Helene, haar moeder en die van Stephan laten je afvragen wat jij zou doen in tijden van oorlog. Hoe ver zou jij gaan om kinderen te beschermen?
De laatste trein naar vrijheid laat zien hoe eind jaren dertig van de vorige eeuw een samenleving in een korte periode veranderde, hoe een groep mensen werd geïsoleerd, gediscrimineerd en uitgeroeid. Het vertelt het minder bekende verhaal van de kindertransporten, hoe ouders het risico namen hun kinderen nooit meer te zien in ruil voor hun veiligheid. En het geeft hoop. Hoop dat er altijd sterke vrouwen als tante Truus zullen zijn, die hun eigen veiligheid opgeven om dat van anderen te redden.
‘Het was haar aangedaan, net als hem en Walter, door omstandigheden, door afkomst. Door het feit dat de hele wereld passief toekeek terwijl iemand, wie dan ook, in opstand moest komen.’
Als een stoomtrein die langzaam opgang komt, neemt Meg Waite Clayton de lezer in Een laatste trein naar vrijheid mee door het vooroorlogse Europa en weet ze te betoveren en te raken.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Sanne de Graaf
Gesponsord
Een indringend verhaal op het scherp van de snede, vanuit de belevingswereld van de strafrechtadvocate die als slachtoffer moet strijden voor een eerlijke behandeling onder het recht waar ze altijd in heeft geloofd.
Hetzelfde boek lezen brengt mensen samen: je hebt direct iets om over te praten! Daarom lezen we in november met heel Nederland 'Joe Speedboot' van Tommy Wieringa. Je haalt het boek gratis op bij je bibliotheek.
'Bevreemdend, mysterieus en ongelofelijk. Esther Gerritsen maakt het onbereikbare perspectief herkenbaar.' – Jury Boekenbon Literatuurprijs 2024 over Gebied 19
Nieuwe, prachtige roman van dé literaire stem uit Ierland, Sally Rooney.
Dog Man is terug met een spannend nieuw avontuur! Een stinkdier zorgt voor een groot drama: Dog Man ruikt verschrikkelijk
Een radicaal eerlijk en aangrijpend onderzoek van een dochter die niet alleen de moeizame relatie met haar moeder probeert te begrijpen, maar ook de verstoorde relatie tot haar eigen lichaam.
Speurend naar eeuwenoude ruïnes en kastelen, objecten en kunstwerken, reisroutes en slagvelden slalomt Bart Van Loo door de Lage Landen.
Een nieuwe Baantjer is altijd een goed cadeau! Op een voorjaarsochtend wordt het lichaam van Ron Doomerik aangetroffen in zijn appartement aan de Amsterdamse Houtkade. Er steekt een mes in zijn rug.
Een magische reis naar Fantasia is een nieuwe versie van het avontuur Lang Leve Fantasia van Geronimo Stilton met extra veel avontuur en veel meer illustraties. Superdikke editie met 3D-beeld, geuren en vele andere extra's!
Een betoverend cadeauboek, met linnen omslag, poëtisch vertaald door Imme Dros.
De manga over een avontuurlijke eenhoorn voor 9+. Unico's liefde heeft Venus en haar handlanger Byron wakker gemaakt, die hen allebei willen vernietigen!
De uiterwaarden, de laatste Nederlandse wildernis. Een schitterend halfland van angst en hoop, ingeklemd tussen hoge dijken, waar alles permanent verandert en niets is wat het lijkt.
Meester Jesper gaat op schoolkamp met de kinderen uit groep 8. De directeur, mevrouw Azijnvijver, heeft één strenge eis: geen telefoons mee op kamp.
Meester Mark verzamelde de allerleukte taalfoutjes en kinderlogica over feesten en feestjes: van verjaardag tot kerst, en van sint tot de geboorte van een baby.
Op zoek naar avontuur en de waarheid over haar moeder, wordt Cato meegesleurd op een gevaarlijke reis door tijd en herinneringen - Gouden Griffel-winnaar in een luxe uitgave!
Een zeer vooraanstaand forensisch antropoloog claimt dat in het kunstwerk gebruik is gemaakt van een menselijk bot.
Diep verscholen in de Appalachen ligt de McAlpine Lodge, waar Will en Sara hun huwelijksreis doorbrengen. Het resort is een afgelegen paradijs op aarde, behalve dan dat iedereen er liegt.
Het langverwachte vervolg op Koninkrijk. Een thriller over verloren zielen, familiebanden en dodelijke loyaliteit.
Vergeet wat je weet over het continent Afrika. Zeinab Badawi duikt in het verleden van haar geboortecontinent, de geboorteplek van de mensheid.
Waar we onze kinderen in de fysieke wereld steeds meer overbeschermen, laten we hen in de digitale wereld vogelvrij – met desastreuze gevolgen voor hun mentale welzijn.
In dit derde deel van 'De memoires van Abel Sikkink' zien we Parijs en het grillige Europa van de tweede helft van de negentiende eeuw.
De ineenstorting van welvaartsstaten, supercyclonen, megadroogtes, extreemrechts extremisme, ongebreidelde virussen, energietekorten, cyberaanvallen: de mensheid beweegt zich richting een tijdperk van permanente crisis.
Dit boek wijst de weg naar een energieker leven. Je wakkert het vuur in je leven weer aan!
