Interessant maar ingewikkeld

De Noorse Jostein Gaarder (1952) volgde meerdere studies, namelijk filosofie, theologie en literatuur. Het zijn dan ook deze drie vakgebieden die hij vaak combineert in zijn literaire werk. Verhalen die niet alleen vermakend zijn, maar vooral ook een diepere filosofische betekenis hebben. Inmiddels heeft Gaarder tientallen boeken geschreven en verkreeg hij grote bekendheid met zijn filosofische jeugdtitel De wereld van Sofie. Wij zijn de wereld is zijn jongste boek.

In Wij zijn de wereld, vertaald door Lucy Pijttersen, schrijft Gaarder in briefvorm aan zijn kleinkinderen. Het is niet voor het eerst dat hij in een dergelijke vorm een boek schreef, al richtte hij zich eerder tot personen die hij had verzonnen. Vooral in de intro waar hij zijn nakomelingen rechtstreeks aanspreekt is dat duidelijk te merken, maar ook in de rest van het boek noemt hij de zes kinderen bij naam. In zijn brief vertelt Gaarder over zijn eigen spirituele ervaringen gedurende zijn leven, mijmert hij over filosofische levensvragen en vertelt hij over het ontstaan en de ontwikkeling van de aarde. Een plek waar we misschien een minuscuul onderdeel van uitmaken, maar waarvoor we samen verantwoordelijk zijn. Wij zijn de wereld is een bundeling geworden van geschiedenis en filosofie, maar gaat ook over sterrenkunde, biologie en mythologie. Geen fictief avontuur, maar een non-fictie voor tieners vanaf een jaar of 16.

Het boek van Gaarder bestaat uit achttien korte hoofdstukken die elk hooguit een tiental bladzijden lang zijn. In elk hoofdstuk beschrijft hij een persoonlijke ervaring of gedachte die hem bezighoudt. Zo had hij eens een hele sterke maar beangstigende verbinding met de wereld en laat hij bijvoorbeeld zien dat we weliswaar niet kunnen tijdreizen, maar tijd wel een rekbaar begrip is. De auteur filosofeert en analyseert en doet dit met een zekere feitelijke overtuigingskracht. Zijn mening legt hij niet op, hij blijft de lezer bestoken met vragen waarop zelf antwoord gegeven kan worden, maar onwrikbaar voelt zijn overtuiging door zijn stelligheid wel. Anderzijds, door openlijk te vertellen over zijn eigen niet-alledaagse ervaringen, maar die wel als doodgewoon te beschouwen, geeft hij het gevoel dat alles er mag zijn.

Het aanspreken van de jeugdige lezer doet Gaarder via zijn kleinkinderen. Hij vraagt hen mee te denken en antwoord te geven op vragen. Hoe gaat het met de wereld? Welke plek neem ik in? Nu, en als hijzelf er over een tijd niet meer is? Het boek is actueel, het speelt in op de veranderingen in het klimaat en het opwarmen van de aarde, maar is tegelijkertijd tijdloos. Juist als de auteur overlijdt zou eenieder die het boek in handen krijgt zichzelf deze moraal filosofische vragen kunnen stellen. Het is daarmee niet alleen een mooie erfenis voor zijn kleinkinderen, maar voor alle wereldburgers.

'We kunnen niet verwachten dat we een goed leven leiden zonder elkaar te vragen wat de kenmerken van een goed leven zijn.'

Hoewel Gaarder in het boek de materie beknopt aanhaalt, is het een ingewikkeld geheel geworden. Het is voor te stellen dat jongeren – een doelgroep die steeds sneller dingen tot zich wil nemen – vroegtijdig afhaken. Het taalgebruik is moeilijk en er wordt de nodige theorie met bijbehorende, ingewikkelde termen gebruikt. Er is een zekere algemene kennis van de jeugdige lezers gewenst, of op zijn minst leergierigheid, om het geheel te kunnen volgen. Tevens bevat het geen afbeeldingen en zullen lang niet alle onderwerpen aanspreken. Alles bij elkaar maakt het boek tot een complex en visueel niet erg sprankelend geheel. Zonder een duidelijke rode draad is het soms lastig te volgen. Niet alleen filosofische levensvragen komen op, ook reist de vraag of het de schrijver afdoende lukt tieners met Wij zijn de wereld te raken.

Wij zijn de wereld is een interessant filosofisch geheel dat kietelt om kritisch naar de wereld te kijken en de eigen plek op de planeet te ontdekken. Echter door zijn complexe karakter zal het boek zeker niet elke tiener aanspreken.