Een indrukwekkende verzameling
Na de oorlog werd zijn vertrouwen in het Sovjet-regime zwaar op de proef gesteld door de vervolging van de Sovjet-joden door Stalin. Zijn kritische houding in deze kwestie leidde ook na Stalins dood tot tegenwerking van het Sovjet-regime en Grossman kreeg nog maar mondjesmaat werk en artikelen gepubliceerd.
Grossman stierf op 14 september 1964, op 58-jarige leeftijd, aan maagkanker. Hij werd begraven op de Troyekurovskoye-begraafplaats aan de rand van Moskou.
“Een klein leven” is een verzameling korte verhalen, journalistiek werk en bevat twee brieven aan zijn moeder die hij op haar negende en twintigste sterfdag heeft geschreven. “Een klein leven” is een goed beginpunt als je nog nooit iets van hem hebt gelezen, maar ook als je (zoals ik) al bekend bent met zijn magnum opus “Leven & Lot”.
De korte verhalen gaan over de gewone mensen die ondanks honger, eenzaamheid, ziekte of dreigende angst zo goed mogelijk proberen verder te leven. Het verhaal van “Een klein leven”, “De oude onderwijzer” en “De weg” vond ik heel verschillend, maar alle drie erg mooi. Vanaf de eerste zin zat ik in de verhalen die overwegend lieflijk beginnen, met veel oog voor detail. “De weg” is een van de twee verhalen in het boek die niet over mensen gaat, maar over een dier. In dit geval het muildier Giu, die woont op het Apenijns schiereiland.
Het essay “De hel van Treblinka”, dat Grossman in september 1944 schreef nadat Het Rode Leger Treblinka had bereikt in augustus 1944, heeft enorm veel indruk op mij gemaakt. Grossman schreef als een van de eerste over de verschrikkingen van dit concentratiekamp. Hij heeft hiervoor gesproken met voormalig gevangenen van Treblinka die waren ontsnapt tijdens de opstand van augustus 1943, met Poolse omwonenden en hij was aanwezig toen de Sovjetofficieren getuigenverklaringen afnamen van de gevangengenomen voormalige Wachmänner. Dit essay is gebruikt bij het Neurenbergproces.
Wat er in Treblinka is gebeurd blijft moeilijk te begrijpen en voor te stellen. De nazi’s berekenden precies hoe ze in zo’n kort mogelijke tijd, zoveel mogelijk Joden efficiënt konden ombrengen. Slachtoffers werden voor de gek gehouden zodat er geen paniek uitbrak en alles ordelijk verliep. Grossman schrijft dat er soms werd afgeweken van deze doelmatigheid door bijvoorbeeld Joseph Sepp Hirtreiter en commandant Kurz Franz, ter vermaak van het kamppersoneel. De sadistische spelletjes die hij beschrijft maakten mij misselijk en zorgden ervoor dat ik geregeld moest stoppen met lezen. Deze hartverscheurende beschrijvingen van Grossman staan, ondanks het ontbreken van beelden, op mijn netvlies gebrand. Grossman eindigt “De hel van Treblinka” met de wijze woorden:
“Oorlogen als deze zijn iets verschrikkelijks. De Duitsers hebben een ontzaglijke hoeveelheid onschuldig bloed vergoten. Maar het volstaat niet meer om alleen over de Duitse verantwoordelijkheid voor het gebeurde te spreken. Nu zou het moeten gaan over de verantwoordelijkheid van alle volken en alle burgers ter wereld voor de toekomst.
Ieder mens is het tegenwoordig verplicht tegenover zijn geweten, tegenover zijn zoon en zijn moeder, tegenover zijn vaderland en de mensheid, om al zijn zielskracht en verstand te wijden aan het beantwoorden van de vraag wat het racisme heeft doen ontstaan, en wat er nodig is opdat het nazisme nooit opnieuw opkomt, aan deze of gene zijde van de oceaan, nooit meer – tot in de eeuwen der eeuwigheid.......... We moeten onthouden dat het racisme en het fascisme niet alleen verbitterd en vernederd uit deze oorlog zullen komen, maar ook met zoete herinneringen aan hoe gemakkelijk uitvoerbaar de massamoord was.
Dat is wat iedereen die hart heeft voor de eer, de vrijheid en het leven van alle volken en de hele mensheid zich consequent, dagelijks in herinnering moet roepen.”
Het boek bevat twee brieven die Grossman schreef aan zijn moeder Jekaterina Saveljevna, op haar negende en twintigste sterfdag. Aan haar heeft hij ook het boek “Leven & Lot” opgedragen. Jekaterina Saveljevna stierf in 1941 in het Joodse getto van het dorp Berdytsjiv tijdens een massa-executie door de Duitsers. Grossman heeft zich altijd afgevraagd of hij meer voor haar had kunnen doen. Hij heeft zich hier zijn leven lang schuldig over gevoeld.
Het hoofdstuk “Eeuwige rust” is een geweldige bespiegeling over de begraafplaatsen en de relatie tussen de doden en de levenden. Zoals:
“Inscripties zijn gemaakt om gelezen te worden. De informatie is bestemd voor voorbijgangers.
Een jammerklacht weerklinkt over de begraafplaats; het is een weduwe die haar man beweent. Waarom zo luidkeels? De overledene hoort haar immers niet. En zielenleed hoeft niet uitgeschreeuwd te worden met het stemgeluid van een zanger op het podium. Maar de weduwe weet waarom ze schreeuwt: het zijn de voorbijgangers die haar moeten horen, die ze aanroept en op de hoogte brengt.”
Nu ik twee boeken van Vasili Grossman heb gelezen kan ik niet anders dan concluderen dat Grossman een schrijver is van uitzonderlijke klasse. Ik ben blij dat ik nog niet alles van hem heb gelezen. Gelukkig verschijnt later dit jaar “Stalingrad”, opnieuw een dik boek waar ik mij op verheug.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Sanne
Gesponsord
Een diepgravend onderzoek naar de meest mysterieuze politieke moord van de 20e eeuw, die op de Amerikaanse president John F. Kennedy.
Een indringend verhaal op het scherp van de snede, vanuit de belevingswereld van de strafrechtadvocate die als slachtoffer moet strijden voor een eerlijke behandeling onder het recht waar ze altijd in heeft geloofd.
Hetzelfde boek lezen brengt mensen samen: je hebt direct iets om over te praten! Daarom lezen we in november met heel Nederland 'Joe Speedboot' van Tommy Wieringa. Je haalt het boek gratis op bij je bibliotheek.
'Bevreemdend, mysterieus en ongelofelijk. Esther Gerritsen maakt het onbereikbare perspectief herkenbaar.' – Jury Boekenbon Literatuurprijs 2024 over Gebied 19
Nieuwe, prachtige roman van dé literaire stem uit Ierland, Sally Rooney.
Dog Man is terug met een spannend nieuw avontuur! Een stinkdier zorgt voor een groot drama: Dog Man ruikt verschrikkelijk
Een radicaal eerlijk en aangrijpend onderzoek van een dochter die niet alleen de moeizame relatie met haar moeder probeert te begrijpen, maar ook de verstoorde relatie tot haar eigen lichaam.
Speurend naar eeuwenoude ruïnes en kastelen, objecten en kunstwerken, reisroutes en slagvelden slalomt Bart Van Loo door de Lage Landen.
Een nieuwe Baantjer is altijd een goed cadeau! Op een voorjaarsochtend wordt het lichaam van Ron Doomerik aangetroffen in zijn appartement aan de Amsterdamse Houtkade. Er steekt een mes in zijn rug.
Een magische reis naar Fantasia is een nieuwe versie van het avontuur Lang Leve Fantasia van Geronimo Stilton met extra veel avontuur en veel meer illustraties. Superdikke editie met 3D-beeld, geuren en vele andere extra's!
Een betoverend cadeauboek, met linnen omslag, poëtisch vertaald door Imme Dros.
De manga over een avontuurlijke eenhoorn voor 9+. Unico's liefde heeft Venus en haar handlanger Byron wakker gemaakt, die hen allebei willen vernietigen!
De uiterwaarden, de laatste Nederlandse wildernis. Een schitterend halfland van angst en hoop, ingeklemd tussen hoge dijken, waar alles permanent verandert en niets is wat het lijkt.
Meester Jesper gaat op schoolkamp met de kinderen uit groep 8. De directeur, mevrouw Azijnvijver, heeft één strenge eis: geen telefoons mee op kamp.
Meester Mark verzamelde de allerleukte taalfoutjes en kinderlogica over feesten en feestjes: van verjaardag tot kerst, en van sint tot de geboorte van een baby.
Op zoek naar avontuur en de waarheid over haar moeder, wordt Cato meegesleurd op een gevaarlijke reis door tijd en herinneringen - Gouden Griffel-winnaar in een luxe uitgave!
Een zeer vooraanstaand forensisch antropoloog claimt dat in het kunstwerk gebruik is gemaakt van een menselijk bot.
Diep verscholen in de Appalachen ligt de McAlpine Lodge, waar Will en Sara hun huwelijksreis doorbrengen. Het resort is een afgelegen paradijs op aarde, behalve dan dat iedereen er liegt.
Het langverwachte vervolg op Koninkrijk. Een thriller over verloren zielen, familiebanden en dodelijke loyaliteit.
Vergeet wat je weet over het continent Afrika. Zeinab Badawi duikt in het verleden van haar geboortecontinent, de geboorteplek van de mensheid.
Waar we onze kinderen in de fysieke wereld steeds meer overbeschermen, laten we hen in de digitale wereld vogelvrij – met desastreuze gevolgen voor hun mentale welzijn.
In dit derde deel van 'De memoires van Abel Sikkink' zien we Parijs en het grillige Europa van de tweede helft van de negentiende eeuw.
De ineenstorting van welvaartsstaten, supercyclonen, megadroogtes, extreemrechts extremisme, ongebreidelde virussen, energietekorten, cyberaanvallen: de mensheid beweegt zich richting een tijdperk van permanente crisis.
Dit boek wijst de weg naar een energieker leven. Je wakkert het vuur in je leven weer aan!
