“Geloven! Gehoorzamen! Vechten!”

Met de zin ‘Dood ik ze en red ik miljoenen levens of dood ik ze niet en red ik het mijne?’ dendert Scurati het derde deel van de Mussolini biografie “M. De laatste dagen van Europa” binnen.
Antonio Scurati (Napels, 1969) is hoogleraar literatuurwetenschappen en creatief schrijven aan de Universiteit van Milaan. Hij is echter vooral bekend van zijn biografie over Benito Mussolini waarvan nu drie delen zijn verschenen. Het eerste deel besloeg de periode 1919 t/m 1924, het tweede deel de periode 1925 t/m 1932 en het derde deel 1938 t/m 1940.
Aangezien ik de eerste twee delen al met grote interesse en verwondering had gelezen, wilde ik vanzelfsprekend ook dit derde deel “M. De laatste dagen van Europa” (wat ik in het vervolg van deze recensie M3 zal noemen) lezen. M3 staat dit jaar, net als M1 in 2020, op de shortlist van de Europese Literatuurprijs.

M3 slaat qua tijdsbestek niet naadloos aan op M2. Er zit een gat tussen deze twee delen en ondanks dat ik aanvankelijk met enige honger bleef zitten wat er dan in deze tussenliggende jaren is gebeurd, werd ik al snel M3 ingezogen.
De stijl van Scurati is in M3 gelijk aan die van M1 en M2 en kent korte hoofdstukken. Ieder hoofdstuk begint met de naam van het optredende personage, de datum en waar het volgende hoofdstuk zich afspeelt. Elk hoofdstuk eindigt met enkele bronnen zoals dagboekfragmenten, briefwisselingen, (door de Speciale Geheime Dienst onderschepte) telefoongesprekken, krantenberichten, citaten uit toespraken etc. De perspectiefwisselingen doen zich binnen de romanbeschrijvingen voor, maar vooral ook in de bronnen aan het einde van ieder hoofdstuk. Het hoofdpersonage van M3 ligt zoals de titel van het boek al doet vermoeden bij Mussolini. Het resultaat van deze door Scurati gehanteerde stijl is een documentaire-achtige roman.

Scurati concentreert zich in M3 op de Mussolini-Hitler-relatie, Mussolini’s schoonzoon Galeazzo Ciano, de invoering van de Joodse rassenwetten en
het onverbiddelijke pad dat ertoe leidde dat Italië (dankzij afhankelijkheid) aan de zijde van Duitsland in de Tweede Wereldoorlog terechtkwam.
Scurati weet de hoogdravende en opzwepende taal van Mussolini goed over te brengen, vooral wanneer hij zijn volk toespreekt. Alsof je tussen het juichende volk staat, de barse stem van il Duce hoort wanneer hij het volk vraagt wat de drie woorden van hun dogma zijn en het volk “Geloven! Gehoorzamen! Vechten!” hoort scanderen.

Scurati heeft veel bronnen moeten naslaan en is nauwkeurig te werk gegaan. De feiten en bronnen zijn diepgaand, gedetailleerd en gruwelijk. Ik kon niet anders dan tijdens het lezen van M3 paralellen ontdekken tussen Mussolini en enkele politieke leiders van nu. M3 is wat dat betreft een urgent boek en kan als een waarschuwing opgevat worden. Aangezien M3 het derde deel is van de tetralogie over Mussolini, kan ik mij verheugen op het vierde deel wat inmiddels in voorbereiding is.
Lof voor Jan van der Haar die een flinke kluif heeft gehad aan de vertaling van het derde deel van deze biografie van Mussolini.