Erg Amerikaanse mystiek met wat SF-elementen

De roman Toekomstig huis van de levende god is een vertaling van de Amerikaanse titel Future Home of the Living God (vertaald door Arjaan en Thijs van Nimwegen). Louise Erdrich is een Amerikaanse schrijfster die in de Verenigde Staten regelmatig in de (literaire) prijzen valt. Ze behoort tot de Chippewa (Ojibwe) stam, die in het noorden van de Verenigde Staten en in Canada leeft, grotendeels in reservaten.  

In de nabije toekomst is het klimaat in de Verenigde Staten flink veranderd (er zijn geen winters meer in Minnessota). Maar er zijn grotere problemen. Het evolutieproces is verstoord en lijkt zich om te keren. Primitieve, uitgestorven diersoorten komen terug, en ook menselijke foetussen ontwikkelen zich niet normaal meer. En Cedar Hawk Songmaker, een jonge vrouw die geadopteerd is door blanke hippie-ouders maar die sinds kort weer contact heeft met haar biologische Ojibwe-familie (waar ze tot haar teleurstelling Mary Potts heet), is zwanger.  

Ondanks het onderwerp is Toekomstig huis van de levende god niet echt een sciencefictionroman. Termen als mystiek en spiritueel passen beter (al zijn genregrenzen natuurlijk vaag). Erdrich laat de mogelijkheid open dat er een wetenschappelijke verklaring is voor evolutie die zich binnen één generatie ‘omkeert’ (wat om verschillende redenen héél onwaarschijnlijk is), maar je ziet het verhaal door Cedars ogen. En haar verklaring is ‘God heeft genoeg van ons’:  

Misschien gaan we door een omgekeerde vleeswording. Een proces waarbij de geest van het goddelijke verloren gaat in de menselijke lichamelijkheid. Misschien wordt de goddelijke vonk, die wij kennen als bewustzijn, weer opgezogen in de grenzeloze scheppingsdrang van het kolkende opportunistische leven.  

Er gebeurt meer in Toekomstig huis dat je voor lief moet aannemen. Waarom de mensheid collectief concludeert dat het probleem ‘omgekeerde evolutie’ is, nog voor de eerste afwijkende baby’s goed en wel geboren zijn, wordt niet uitgelegd. En dat lokale religieuze organisaties de macht overnemen en zwangere vrouwen oppakken in de hoop nog een paar normale baby’s te vinden, wordt bijna terloops verteld. Er is geen opbouw naar; het is eenvoudig een gegeven.  

Gedeeltelijk komt dat doordat Cedar erg geïsoleerd is. Ze moet zich verbergen, en concentreert zich op haar zwangerschap terwijl de mensen om haar heen haar beschermen. Ze krijgt al haar informatie uit de tweede of derde hand, uit bronnen die lang niet altijd betrouwbaar zijn, en zelf is ze veel meer geïnteresseerd in de toekomst en het verleden dan in wat er op het moment zelf speelt.  

[D]it is onze thuishaven en onze schuilplaats, de plek waar ik het naamloze wezen kan zijn dat ik ben, een ruim twee decennia oude verzameling afwijkingen en hebbelijkheden, de biochemische machine die haar eigen geest bestudeert, de zoeker die zowel in de natuurwetten gelooft als in de Heilige Geest.  

Maar daarnaast is het boek duidelijk gericht op een Amerikaans publiek. In een land waar iedere dag wetsvoorstellen worden ingediend om abortus moeilijker te maken en miskramen te criminaliseren, waar katholieke organisaties ziekenhuizen opslokken en dokters verbieden om over geboortebeperking te praten, waar abortusklinieken permanent belegerd en bedreigd worden zonder dat politie of justitie daar iets aan doet, waar artsen bij wet verplicht zijn om tegen hun zwangere patiënten te liegen, waar ‘vrouwen zijn baarmachines’ het onofficiële standpunt is van de partij die momenteel aan de macht is, lijkt een wereld waarin een regering vrouwen kidnapt en dwingt om kinderen te krijgen niet heel ver weg. In Amerika is er geen opbouw nodig. In Nederland wel.  

Maar zolang je bereid bent de situatie die aan het begin van het boek geschetst wordt te accepteren (‘take it on faith’, zoals Amerikanen zeggen), is Toekomstig huis een boeiend en beklemmend boek. Cedar vertelt het verhaal in de vorm van brieven aan haar ongeboren kind. Haar toon is sarcastisch maar tegelijkertijd optimistisch, wat een ongewone manier is om een dystopie te beschrijven. Ze is een interessant karakter om naar te luisteren (het boek is ook goed vertaald).  

Toekomstig huis is een boek over geloof en vertrouwen. Erdrich contrasteert Cedars open, mystieke katholicisme met de starre religiositeit van de organisaties die haar in handen proberen te krijgen. Beide culturen vereren vrouwen omdat ze leven voortbrengen, maar in de ene cultuur zijn vrouwen heilige subjecten en in de andere heilige objecten. De symboliek ligt er soms tamelijk dik bovenop – Cedars kind is uitgerekend op Eerste Kerstdag; de vader was vermomd als engel toen het verwekt werd. Maar het contrast tussen de gebeurtenissen die Cedar beschrijft en haar onwrikbare geloof dat dingen uiteindelijk goed zullen komen, dat er een reden en een plan is, maken het een intrigerend boek.