Ongewone verpakking, maar fantasyconventies beklijven

Tsaristisch Rusland (of een fantasyversie ervan) is een moeilijke plaats om te leven. Staryk, winterwezens die kou brengen en goud stelen, zaaien dood en verderf. Tegelijkertijd is de tsaar in de ban van een vuurwezen dat de mensheid evenmin goed gezind is. De (voornamelijk boeren)bevolking zit klem tussen de twee, tussen hitte en kou, vuur en ijs.  

De hoofdpersonen van Zilvergaren zijn drie jonge vrouwen die geen genoegen nemen met de positie die hun door hun samenleving is toebedeeld. Miryem komt uit een Joodse geldschietersfamilie, Irina is van adel en Wanda is de dochter van een arme, alcoholistische boer. Hoewel hun afkomst heel verschillend is, zijn ze alle drie overgeleverd aan de eisen en grillen van mannen die wettig gezien hun eigenaar zijn. Ze worden geacht zich koest te houden, te gehoorzamen, hun plaats te kennen. Maar dat zou het einde betekenen, niet alleen voor henzelf, maar ook voor hun wereld.  

Zilvergaren is een lastig boek om te beoordelen, omdat zowel de sterke als de zwakke punten er zo uitspringen. De setting is origineel, en overtuigend uitgewerkt. Novik besteedt zowel aandacht aan het leven op het platteland als in de stad, en werkt de tegenstellingen uit tussen arm en rijk, Joden en niet-Joden, mannen en vrouwen. Dit alles zonder in uitleg of gepreek te vervallen, of de ene groep als beter of slechter dan de ander neer te zeten.  

Ook de Staryk zijn intrigerend. De dreiging wordt geleidelijk aan geïntroduceerd, als iets waar mensen mee hebben leren leven en waar ze liever niet te veel over nadenken. De waarden en opvattingen van de Staryk verschillen volkomen van die van mensen, en toch zijn het geen eendimensionale monsters. Je ziet hen en hun wereld uitsluitend door de ogen van een karakter dat hen niet begrijpt en dat probeert de regels te achterhalen, maar Novik wekt de indruk dat er een complexe samenleving met een sterke interne logica achter het buitenissige gedrag verborgen ligt.  

Hetzelfde geldt helaas niet voor de hoofdpersonen. Alle perspectieven zijn vanuit de eerste persoon geschreven (eerst alleen vanuit de drie vrouwen, verderop komen daar nog een paar andere bij), en het is niet makkelijk om al die ‘ikken’ een individuele stem te geven. Miryem, Irina en Wanda verschillen qua achtergrond en omstandigheden, maar niet qua persoonlijkheid. Als je verwijzingen naar hun individuele situaties wegdenkt, zijn ze uitwisselbaar, alsof één sterk karakter zich in drieën heeft gesplitst om overal tegelijk te zijn om de plot rond te kunnen krijgen. Ook hebben ze alle drie erg de neiging hun eigen motivaties en handelingen (en die van anderen) te analyseren en te becommentariëren, waardoor ze nog meer op elkaar gaan lijken.  

De perspectieven die verderop in het boek worden toegevoegd hebben weliswaar andere stemmen dan de drie hoofdpersonen, maar dat onderscheid komt tamelijk geforceerd over. Een oude vrouw mijmert over oud zijn, een kind legt de nadruk op hoeveel het niet begrijpt, een derde karakter blijft ironisch naar ‘die lieve schat van me’ verwijzen. Deze perspectieven leveren geen nieuwe invalshoek of frisse blik op de gebeurtenissen, maar lijken alleen toegevoegd omdat de oorspronkelijke vertellers een locatie hebben verlaten en Novik nog steeds een camera op die plaats wil hebben.    

De plot zelf flirt met complexiteit, met lastige morele kwesties, met kiezen tussen twee kwaden, maar ten slotte schrikt Novik daar toch voor terug. Het boek is zeker het lezen waard, al was het maar vanwege de wereld, maar het ontsnapt uiteindelijk niet aan de fantasyconventies waarin één juiste oplossing bestaat en waar iedereen op de juiste plek met de juiste mensen terechtkomt.