Afwijkend is gewoon - jezelf mogen zijn als kind

Ik wilde de herziene, recent uitgekomen versie van 'Afwijkend en toch zo gewoon' van Sarah Morton graag lezen omdat ik benieuwd was naar de beleving van een kind met autisme. Nu ik het gelezen heb denk ik dat het interessant en waardevol is voor veel mensen die met kinderen werken, met name in het onderwijs. Het zijn niet alleen autistische kinderen die benaderd worden vanuit het idee dat ze moeten voldoen aan een norm die bepaalt wat 'normaal' is en wat niet. In onze samenleving doen we dit met alle kinderen, en naar mijn mening is deze houding heel schadelijk voor ze.

voorgevormd onderwijs voor unieke kinderen
Als kindercoach kom ik bij allerlei verschillende kinderen vaak faalangst tegen. En het gevoel van 'teveel moeten'. Deels is dit te wijten aan de doorgeslagen toets-cultuur, die kinderen veel stress bezorgt. Maar dit is een uiting van een dieper gelegen behoefte aan houvast, aan willen 'meten en weten' om grip te krijgen op de onpeilbare menselijke geest en het gecompliceerde gedrag dat eruit voortkomt. We leven in een tijd waarin 'wetenschap' als hoogste waarheid wordt gezien. Dus vergelijken we het gedrag en het leren van kinderen met wat we 'weten' dat gemiddeld is voor hun leeftijd, met wat we zien en begrijpen als 'normale ontwikkeling'. En natuurlijk zijn er ook vergelijkbare ontwikkelingen, volgorde en tempo. Maar ieder kind is ook uniek. En veel belangrijker dan kennis over kinderen is openheid. Werkelijke belangstelling voor wat kinderen bezighoudt, geduld om hen dit te laten uiten, gevoeligheid en intuïtie die hen aanmoedigt om zichzelf te ontwikkelen, in plaats van hen te willen passen in een voorgevormd idee van 'normaal gedrag' dat hen wordt opgelegd - zodat ze constant het gevoel krijgen te moeten voldoen, en anders te moeten zijn dan ze werkelijk zijn.

ervaringen in speciaal onderwijs
Sarah heeft in haar jeugd veel teveel van deze vorm van onderwijs en begeleiding meegemaakt - dit is immers de 'gewone' gang van zaken, en in het speciaal onderwijs is het helaas niet anders. Je zou verwachten dat mensen die daar werken meer geduld en begrip hebben voor de behoeften van de kinderen. Sarah had in de pauze bijvoorbeeld behoefte om zich vrij te kunnen bewegen. Ze vertelt dat het hele plein door 'de voetballers' in beslag werd genomen, 'omdat dit lastige leerlingen waren die bezig gehouden moesten worden. Degenen die niet voetbalden waren ondergeschikt aan de voetballers, bijna op de manier waarop leerlingen ondergeschikt waren aan leerkrachten.'
Ze schrijft over 'leerkrachten die schreeuwden en dreigden en soms iemand wild door elkaar rammelden (...)Het was niet ongewoon om kinderen van zes jaar een uur te laten zitten, zonder activiteit. Het kind wist soms niet waar het aan toe was, of wat er was gebeurd.'
Over ruimte om zich te uiten:
'De leraar vroeg iets. Het kostte me een paar seconden om over een antwoord na te denken en het ook nog uit te spreken. Die tijd kreeg ik niet. Op dwingende toon herhaalde hij de vraag vijf keer achter elkaar, alsof ik nooit eens luisterde. Toen stokte het 'gesprek' helemaal. Het duurde de rest van de dag om eroverheen te komen. Zoveel onbegrip, terwijl ik bereid was antwoord te geven.'

schoolbeleving vanuit een autistisch kind
In het eerste deel van het boek zit Sarah op een gewone basisschool. Ze heeft moeite met sommige situaties, zoals lawaai. Ze heeft een intense beleving en fascinaties voor insecten en dino's, 'ernstige muziek' in plaats van vrolijke kinderdeuntjes.
Er wordt in een diagnose beschreven dat Sarah weinig contact maakt, terwijl er in haar beleving wel degelijk contact was. Ze ervaart veel indrukken zo sterk dat het daarbij uiten van tekenen dat ze luistert teveel is voor haar.
Sarah heeft veel details onthouden. Ik kon me goed verplaatsen in haar gedachten- en gevoelswereld. Herkenbaar is haar verwarring als iets wordt uitgesteld: 'Wat betekende 'een andere keer? Wanneer zou ik het weer ooit mogen zien?' Hartverscheurend hoe bij het maken van kerstversiering, toen zij van klei een 'tas voor Jezus' maakte, die de oven niet haalde waar werkjes van anderen wèl werden gebakken.
Met meer ruimte voor eigenheid had Sarah misschien niet 'zoals anderen willen zijn, mezelf leuk vinden.'
Nieuwe juf Lily gaf uitleg waarom iets 'goed' of 'niet goed' was. Ieder kind was uniek en werd geaccepteerd. 'Wij waren háár leerlingen, zij was ònze juffrouw!' Sarah bloeide op bij haar.
Pakkend zijn de beschrijvingen van haar fantasiewereld waarin ze ook andere kinderen meeneemt. Rond een oudere jongen die jongeren overheerst en door Sarah 'Wurgslang' wordt genoemd bedenkt ze spelletjes, leert omgaan met haar angsten, wordt steeds dapperder.
Van een training sociale vaardigheden krijgt Sarah jaren later een verslag onder ogen. Er wordt beschreven hoe ze over thuis vertelde op een 'ongepast moment' en daarin 'afgeremd' moest worden. De trainers gaven geen inzicht in waarom en hoe er 'aangepast' diende te worden.
'Wat ik vertelde, daar hadden ze op in kunnen gaan, omdat dit een ingang biedt naar echte oplossingen.'
Sarah voelde zich 'een verloren pion in de hele machinerie'.

hoop en houvast
Gelukkig waren er ook volwassenen, juist degenen die op hun eigen, meer persoonlijke manier met de kinderen werkten, die haar houvast en hoop gaven. Zoals Liesbeth, die zag hoe belangrijk zelf leren reizen was voor haar gevoel van zelfstandigheid. Of Luka, die door herkenning een rots in de branding was. Met haar eigen innerlijke kracht heeft dit Sarah door de schooltijd heen gesleept.

Het boek las voor mij als een pleidooi: Afwijkend ìs gewoon! Er zou geen norm moeten zijn waar kinderen aan moeten voldoen, hooguit handvatten voor manieren van leren. Wat een ruimte zou er komen voor leerkrachten als zij ieder kind mogen begeleiden bij zichzelf worden.
'Jezelf mogen zijn, ik kan me geen groter geluk voorstellen!'