Een boek waar je voor moet werken en dan royaal voor de arbeid wordt beloond

In Het recht van de Radch volg je Breq. Ze was ooit een kolossaal ruimteschip met duizenden lichamen op de verschillende verdiepingen en soms ook op de dichtstbijzijnde planeet, maar nu is ze slechts een enkel lichaam. En je merkt aan haar dat ze meer anders dan menselijk is geweest voor een extreem lange tijd. Ze is het niet gewend om maar twee ogen te hebben en dus niets achter haar te kunnen zien (tenzij ze zich omdraait), ze kijkt zo rationeel mogelijk naar zaken ook als dat geen echte optie is, ze heeft het moeilijk, maar gestructureerd en rationeel denken tot een kunst verheven.
En toch is ze zo menselijk als wat, omdat ze vroeger, voor het lichaam waar ze in liep is gestript tot ingelijfde, nog een mens was. En niet al het menselijke is eruit weggehaald. Breq heeft nog gevoelens, wat blijkt uit haar acties, haar redeneringen die soms proberen recht te praten wat krom is en andersom, haar opmerkingen dat ze iets juist niet kan verklaren. Want als je zo lang een onderdeel van een groot, kunstmatig geheel bent geweest waar individualiteit ontmoedigd werd en eigenlijk ook door de individuen niet echt gewenst was, weet je dan nog wel wat je gevoel is? Wat je emoties zijn? En dat je ze überhaupt hebt?

Als in een verhaal de verteller zelf dingen niet kan benoemen of niet begrijpt, is het logisch dat de verteller het ook niet kan vertellen. En dus moet je als lezer tussen de regels doorlezen. Je moet werken om te begrijpen wat Breq wil op een ander vlak dan het rationele, je moet werken om het te zien nog voor Breq het ziet – als ze het überhaupt al ooit ziet. Dit maakt het boek intensief om te lezen. Waar Breq een ik-verteller is en lezers gewend zijn dat ze het hele interne gebeuren zo ongeveer op een presenteerblaadje aangeboden krijgen, sta je – als je puur naar de tekst kijkt – op aardig wat afstand van Breq. Het lijkt net een ander persoon die je gewoon ziet (alleen zou die persoon in het echt dingen hardop moeten zeggen die Breq enkel denkt, tenzij je er ook een gedachtelezer bij krijgt die af en toe werkt).
Bovenstaande zorgt ervoor dat je eruit haalt wat je er zelf qua moeite in steekt. Het maakt het daarom ook een lastig boek voor het eerst mee de SF in te duiken. Vooral aangezien ook de rest van het verhaal niet makkelijk is. In het boek zijn twee tijdlijnen. Een van het heden van Breq, een van het verleden. In het verleden wordt in eerste instantie veel verteld over de wereld omdat daar in het heden minder plaats voor is, terwijl het wel essentieel is om zowel de verschillende acties van personages, de stand van zaken, eigenlijk het boek als geheel te begrijpen. En hoewel in het heden over het algemeen de meeste actie plaatsvindt, broeit het in de tijdlijn van het verleden. Je voelt dat er iets mis moet gaan. Je krijgt signaal na signaal, maar Ann Leckie laat je gissen.

Voor mij – als lezer die normaal vooral heel veel YA leest – was dit boek echt een test voor mijn leesvaardigheid en voor mijn concentratie. Ik kon het niet lezen met gekwetter om me heen, kon niet hier en daar even een kwartiertje pakken, maar moest me echt voor langere tijd onderdompelen. Maar wat was dit boek de moeite waard. Bij elke pagina dacht ik actief met de personages – vooral met Breq – mee. Bij elk hoofdstuk vroeg ik me af wat zou gebeuren. En elke keer wist Ann Leckie te laten zien dat ze echt kan schrijven en zag ik waarom dit boek zoveel prijzen in de wacht heeft gesleept. Door ervoor te zorgen dat je zo actief mee moet doen om het volle eruit te halen, heeft Leckie ervoor gezorgd dat ik me juist meer betrokken bij deze personages en deze wereld voelde dan wanneer ze me er niet voor had laten werken.
Dit boek steekt zo verrekte goed in elkaar. De enkele minpunten die ik zie – zoals inderdaad de vele hoeveelheid informatie in het begin van de tijdlijn van het verleden wat ontmoedigend kan werken – zijn met name minpunten omdat de rest van het boek de lat zo verdomd hoog legt. En heel eerlijk: Ik heb geen idee hoe Leckie die minpunten had kunnen omzeilen, omdat alles waar ik aan kan denken, enkel meer afbreuk had gedaan.

Dus Luitingh Fantasy, wanneer komt de vertaalde versie van het tweede deel uit?