Geen slavernij, toch onderwerping

Dit boek verscheen in het Herdenkingsjaar Slavernijverleden (2023-2024). Er verschenen uit allerlei hoeken publicaties over stukjes slavernijverleden die iets toevoegden aan de interpretatie van het westerse verleden. In De Zanzibardriehoek gaat het om de slavernijhandel vanuit Afrika richting het Midden-Oosten en India. De in het binnenland van Afrika geronselde slaven werden op de slavenmarkt van Zanzibar (een eiland vlak voor de kust van Tanzania) verkocht. Zanzibar was aan het einde van de 19e eeuw een sultanaat en er bevonden zich ook consulaten van alle grote naties van die tijd: Groot-Britannië, Frankrijk en Duitsland.

We volgen in het boek het leven van (Sir) John Kirk, een Schot die op zijn 25e meegaat op expeditie met de beroemde Dr. Livingstone. Hij wordt na de expeditie vice-consul op Zanzibar en later consul-generaal. Na het aan de macht komen van een nieuwe sultan, Barghash, lukt het Kirk om op goede voet met hem te komen. Hoewel ze verschillende belangen dienen, zijn ze het eens over het afschaffen van de slavernij. Maar het opvolgen van die afschaffing in de praktijk is weerbarstiger. In de tussenliggende periode vinden er grote veranderingen plaats in de machtsverhoudingen in Europa. We hebben het over de nadagen van de Engelse Queen Victoria (door huwelijk verbonden met Duitsland), het rijk van Bismarck, en later keizer Wilhelm in Duitsland. Het is ontluisterend om te lezen hoe tijdens congressen en banketten in Europa over het Afrikaanse continent werd beslist.
Kirk houdt zich met het komen en gaan van premiers en ministers van Buitenlandse Zaken staande door zijn lange ervaring met Afrikanen en in het bijzonder met de sultan van Zanzibar. Het levert hem een ridderorde op en de kwalificaties 'the most experienced African official in the country' en 'our first authority on East Africa'.
Ondertussen lezen we hoe het Dr Livingston verging, hoe de journalist en avonturier Henry Stanley zijn hart aan Afrika verliest en hoe Duitsland een poging waagt om de Britten uit oost-Afrika te verdrijven. Op de achtergrond sleept de afschaffing van slavernij zich voort, maar ik vond het niet het hoofdthema. Juist door voor John Kirk als hoofdpersoon te kiezen, krijgt de lezer een evenwichtiger perspectief op de situatie in oost-Afrika. Het imperialisme en kolonialisme van eind 19e eeuw komt stap voor stap dichterbij en wordt nauwkeurig toegelicht doordat je meeleest met wat er ondertussen in West-Europa gebeurt. Men wil het continent Afrika ontsluiten voor eigen gewin en beschaving, maar tegelijkertijd de slavernij aan banden leggen. Geen slavernij, maar wel onderwerping van de bevolking door vreemde mogendheden. Het motto is 'christianity, commerce and civilization'. Als dat niet echt lukt, komt er 'control' bij.

De afschaffing van de slavernij was een belangrijk keerpunt in de 19e eeuw, maar Afrika kreeg er het imperialisme voor terug. Het wordt aan de lezer overgelaten of dit een verbetering of verslechtering is geweest. In een proloog en epiloog haalt de auteur ons terug naar onze eigen tijd. We kunnen de huidige wereld niet los zien van wat er in het verleden is gebeurd. Daar wordt je je weer meer bewust van na het lezen van dit boek. Het boek bevat verder historische tekeningen, foto's en landkaarten met expedities en grenzen erop. De kaarten vond ik niet zo duidelijk, maar de tekeningen en foto's voegen wel iets toe. Al met al een boeiend stuk geschiedenis, grondig uitgezocht en met respect beschreven.