De uitgestrekte vlakte tussen waarheid en illusie

‘Wie populair wil zijn, moet geen schrijver worden’, zei Rachel Cusk (1967) in een interview met de Telegraph (1/10/2016). In haar memoires In het land van moeders en Nasleep vertelde ze op een open manier over haar moederschap en scheiding. Deze boeken werden zowel bejubeld als verguisd en zorgden voor een gespannen relatie tussen Cusk en de Britse pers. Ze nam een aantal jaren rust en koos voor haar volgend werk, Contouren, bewust voor een fictief hoofdpersonage. Hoewel dit personage verdacht veel op Cusk lijkt, geeft het fictieve karakter van het verhaal haar meer vrijheid om met taal en inhoud te experimenteren. Het resultaat is een intieme roman die op een gedurfde manier de grenzen tussen waarheid en illusie opzoekt.

Centraal staat een schrijfster die in Griekenland een zomercursus ‘Leren schrijven’ geeft. Sinds haar scheiding is ze nog maar een schaduw van haar vroegere zelf, een contour die opnieuw ingevuld moet worden. In gesprekken met mensen die ze ontmoet probeert ze opnieuw houvast te vinden. Deze gesprekken vormen de rode draad doorheen het verhaal, maar ook de muur waarachter de verteller zich verschuilt. Zij is eerder een toeschouwer dan een actieve gesprekspartner en benadert de conversaties op een analytische manier. Met weinig empathie onderzoekt ze hoe anderen in hun verhalen elementen weglaten of uitvergroten om hun eigen waarheid te creëren: "Het verhaal over zijn tweede huwelijk bleef ik onbevredigend vinden. Het leek weinig objectief; het hing van extremen aan elkaar, en aan die extremen worden morele eigenschappen gekoppeld die vaak niet klopten. […] verder was dit een verhaal waarin de waarheid naar mijn gevoel werd opgeofferd omdat de verteller als winnaar uit de bus wilde komen."

De subjectiviteit van elke verhaal wordt bovendien versterkt door de interpretatie die de luisteraar eraan geeft. Hoewel het hoofdpersonage afstand probeert te houden, past ze de gesprekken op haar eigen leven toe en geeft ze hierdoor bepaalde aspecten een andere betekenis: "Ook ik zag in alles om me heen steeds meer mijn eigen angsten en verlangens, zag andermans leven steeds vaker als een commentaar op mijn eigen leven. Kijkend naar het gezin op de boot zag ik wat ik niet meer had: iets wat er niet was, met andere woorden." Elke ontmoeting zegt iets over haar; elk gesprek en de manier waarop ze reageert geeft impliciet iets prijs over haar leven. Als bij toeval ontdekt de lezer zo haar achtergrond en uiteindelijk zelfs haar naam.

Wat maakt ouders en kinderen tot een gezin? Het is een vraag die zowat al haar gesprekpartners bezighoudt. Verschillende samenstellingen passeren de revue, maar bij niemand verloopt het gezinsleven zonder slag of stoot. Door de verschillende waarheden van de personages  worden thema’s als de relatie tussen ouders en kinderen en de relatie tussen mannen en vrouwen in dit boek genuanceerder uitgewerkt dan in haar autobiografische werken. Dit lijkt het enige compromis waartoe Cusk bereid is, haar schrijfstijl blijft zelfvertrouwen en eigenzinnigheid uitstralen. Zo is de aaneenschakeling van gesprekken een gedurfde constructie die respect afdwingt. De passiviteit van het hoofdpersonage duwt de lezer in een actieve rol. Hoewel er zo goed als niets gebeurt zorgt de voortdurende tweestrijd tussen waarheid en illusie ervoor dat het een boeiende ervaring is om het hoofdpersonage in te vullen.

Rachel Cusk zoekt de populariteit niet op. Ze is zich bewust van haar ongewone schrijfstijl en puurt die volledig uit om tot een boek te komen dat het zonder actie, spanningsboog of zelfs enige plotlijn kan stellen. Het is beschouwend proza dat lezers laat stilstaan bij de manier waarop de wereld rondom hen is opgebouwd en welke rol literatuur daarin kan spelen. Hierdoor geeft het boek ook inzicht in Cusks drijfveren als auteur. Contouren is een welkom rustpunt die de aandacht opnieuw op haar schrijverschap vestigt en elke twijfel over haar talent wegneemt.