‘Ik ben oud dus ik ben niet’

Op de cover van Cyriel, de tweede roman van Eline Trenson, staat een oude man die zelfzeker weg stapt. Wat hij de rug toekeert, wordt duidelijk in het levensverhaal dat hij vanuit een woon-zorgcentrum schrijft. De roman sluit qua thematiek aan bij een groeiend aantal boeken die bejaarde mannen als hoofdpersonage opvoert: Een man die Ove heet (Fredrik Backman), De laatkomer (Dimitri Verhulst), Pogingen iets van het leven te maken (Hendrik Groen)… Kan Eline Trensson nog iets toevoegen aan de bestaande literatuur?

De mooie vormgeving van het boek geeft zin om erin te duiken. Dat wordt versterkt door de uitgebreide stamboom die aan het begin van het boek opgenomen is – en die je tijdens het lezen vaak zult raadplegen. De 92-jarige Cyriel komt uit een grote familie. Zelf heeft hij vier kinderen bij drie vrouwen, waarvan één expliciet als zijn minnares vermeld staat. De verschillende huwelijken, kinderen en bijhorende geboorte- en sterfdata vertellen al een verhaal op zich. Het is verleidelijk om lang op deze eerste pagina’s te blijven hangen en allerlei conclusies te verbinden aan de verschillende relaties.

Dat Cyriel een boeiend verhaal te vertellen heeft, blijkt al erg snel. Sinds hij in een zorgcentrum woont voelt hij zich overbodig. Om de tijd toch enigszins nuttig door te brengen, schrijft hij zijn memoires. Hij groeide op als buitenbeentje van het gezin; een boekenwurm die tevergeefs snakt naar de liefde van zijn vader en al vroeg te maken krijgt met de dood. In ultrakorte hoofdstukken wisselt zijn verleden af met het heden en wordt duidelijk hoeveel implicaties ouder worden voor hem heeft.

Dat het boek een aanklacht is tegen het huidige zorgsysteem wordt niet onder stoelen of banken geschoven. Op weinig subtiele manier wordt weergegeven dat het personeel geen tijd heeft om op een menselijke manier met de bewoners om te gaan. De bejaarden worden gereduceerd tot taken die zo snel mogelijk afgewerkt moeten worden. Deze hoofdstukken zijn zo bitter dat ze breken met de eerder milde, nostalgische toon van Cyriels levensverhaal.

Het is vooral in het verleden dat het hoofdpersonage echt tot leven komt en diepte krijgt. De impact van de verstoorde vader-zoonrelatie is enorm, ook al heeft Cyriel geleerd om begrip op te brengen voor de keuzes van zijn vader. Cyriel is evenmin mild voor zijn eigen rol als vader, en het stemt tot nadenken hoe we kunnen ontsnappen aan de vicieuze cirkel van onze familiegewoontes.

Trenson schrijft op een intelligente manier en durft vragen stellen en standpunt in te nemen. Maar daar wringt ook de schoen. Ze gaat zo sterk op in haar betoog, dat haar hoofdpersonage naar de achtergrond verdwijnt en de lezer met een vermanend vingertje wordt aangesproken:

'Zorgen voor iemand betekent dat je die persoon erkent in zijn waardigheid. Er is in de beste gevallen sprake van wederzijds respect. Je zou bijna kunnen stellen dat het om uitwisseling gaat van "geven" en "ontvangen". Er is degene die zorg verleent en degene die zorg ontvangt. Bij beide partijen moeten een bereidheid en ontvankelijkheid zijn, en bijgevolg een wederzijdse erkenning van elkaars mens-zijn.'

Na verloop van tijd weet je wat je kunt verwachten in deze hoofdstukken en treedt de gewenning op waar de auteur net tegen wilt strijden. Meer nuance had de wantoestanden scherper kunnen maken.

Eline Trenson zwengelt het debat over waardig ouder worden aan, maar als roman mist Cyriel te vaak focus om zich te kunnen meten met andere boeken in dit genre. Lezers die houden van uitgebreide familieverhalen zullen wel smullen van Cyriels levensverhaal.