De woordkunstenaar ontmaskerd

'Nog even ter bevestiging van onze afspraak: u zorgt dat ik dat baantje in de bibliotheek krijg en ik beloof verhalen uit mijn leven voor u op te schrijven.'

Aan het woord is Johannes Hosea Stärckle, die zich in brieven richt tot de gevangenispastoor. Wie denkt dat De stotteraar een plotgedreven roman is over het leven in de gevangenis, heeft het echter volledig fout. Hoewel het gevangenisregime ook ter sprake komt, richt Charles Lewinsky zich vooral op de macht van de geschreven taal, meer bepaald de macht om de waarheid te verdraaien en de toehoorder op het verkeerde been te zetten.

Johannes stottert al zijn hele leven. Zijn onvermogen om woorden vlot uit te spreken voert hem in de liefdevolle armen van het geschreven woord. Daar kan hij zich perfect uitdrukken en kan hij helemaal zichzelf zijn. Meer nog, hij kan zijn wie of wat hij wil. Het maakt hem van kindsbeen af een meestervervalser en later een professionele oplichter. Tot hij een fout maakt en ontmaskerd wordt. Maar vroeg geleerd is oud gedaan. In zijn cel valt hij terug op zijn schrijftalent en produceert hij de ene na de andere brief.

Johannes is een zelfvoldane schurk met vlotte praatjes. De lezer komt alles over hem te weten aan de hand van zijn brieven, dagboekfragment en kortverhalen – vingeroefeningen die hij schrijft om de tijd te doden. De antwoorden op de brieven krijg je niet te lezen, waardoor je helemaal overgeleverd bent aan een man die er geen geheim van maakt dat hij de waarheid naar zijn hand zet:

'In mijn opvatting is de waarheid een veiligheidsriem voor mensen die geen fantasie hebben.'

Door zijn eigen schrijfproces onder de loep te nemen, beklemtoont hij voortdurend het vervalsende karakter van de taal. Je beseft het allemaal, maar kan er tegelijk weinig tegenin brengen. Natuurlijk wil je het vervolg lezen wanneer hij midden in een zin de brief afsluit. Zelfs al word je daar meteen voor uitgelachen:

'Ik heb, zoals u zelf hebt bevestigd, een zeker talent voor schrijven en weet dat je een hoofdstuk bij voorkeur met een cliffhanger moet eindigen. Dus: blijft u maar lekker even aan uw klif hangen!'

Lewinsky is een woordkunstenaar die, net als zijn hoofdpersonage, weet hoe hij de lezer moet charmeren; vlot taalgebruik, een vleugje humor hier, een filosofische bedenking verpakt als herkenbare gedachte daar. In het eerste deel werkt het allemaal wonderwel. Maar na verloop van tijd trapt Lewinsky in de val van de goochelaar die te veel prijsgeeft. Dat een literair trucje uitgelegd wordt, is aanvankelijk grappig en interessant, maar het vervolg verliest daardoor ook zijn glans. Wanneer je door het rookscherm heen kijkt, valt op hoe mager de plot is. Alsof Lewinsky zelf te veel bezig was met een vingeroefening en daardoor de inhoud verwaarloosd heeft.

De stotteraar begint sterk en is een feest voor lezers die houden van woordkunst en spitsvondige taalconstructies. De vertaling van Herman Vinckers verdient hier zeker een speciale vermelding. Door het ontbreken van diepgang in de plot en de beperkte ontwikkeling van de personages blijft het verhaal echter te veel hangen op het vormelijke om daadwerkelijk te overdonderen.