Een gewelddadig verhaal zonder helden

De Mexicaanse auteur Antonio Ortuño schrijft in De verschroeiden op een heel eigen manier over de vluchtelingenthematiek. Waar vele romans de tocht van Mexicanen naar de VS als uitgangspunt nemen, belicht Ortuño de situatie van de Midden-Amerikanen die Mexico moeten doorkruisen wanneer ze naar de VS emigreren. Hij legt daarbij de nadruk op vormelijke elementen zoals schrijfstijl en vertelperspectief waardoor de verschillende vormen van racisme en criminaliteit op een uiterst rauwe manier naar voren komen.

Het verhaal start bij de aanslag op een opvangcentrum in een Mexicaans stadje. Bij de brandstichting worden tientallen vluchtelingen uit Midden-Amerika gedood of gewond. Sociaal werkster Irma wordt ter plaatse gestuurd om de familieleden van de slachtoffers op te vangen, een nietszeggende poging om de totale onverschilligheid van de lokale overheid te maskeren. La Negra, zoals Irma genoemd wordt, komt samen met haar dochtertje aan en wordt compleet aan haar lot overgelaten. In een plek waar de werkzaamheden van de overheid en de georganiseerde misdaad nauw verweven zijn, vindt iedereen het normaal dat problemen bedekt worden onder stevige lagen bureaucratie en procedures. Door zich het lot van een van de overlevenden aan te trekken, breekt La Negra met de ongeschreven regels, en brengt ze zichzelf en haar dochter in gevaar.

De gebeurtenissen worden vanuit verschillende standpunten besproken. Ortuño zet de perspectiefwissels niet in om een genuanceerd verhaal te vertellen, maar eerder om de schone schijn onderuit te halen. Zo kan noch de neutrale weergave van de alwetende verteller, noch de formele taal van de officiële persberichten de heersende corruptie verbloemen. Ook de ik-vertellers Irma en haar ex-vriend worden gespiegeld, waarbij haar onzekere stem in schril contrast staat met zijn ongecensureerde racistische woordenstroom. Door de betuttelende titels die Irma’s hoofdstukken krijgen – la Negra, nog meer Negra, Negrita,… - wordt haar geloofwaardigheid bovendien nog meer onderuit gehaald.

Dat spel met weerkerende woorden typeert de schrijfstijl. Ortuño gaat voor korte opmerkingen, observeerbare feiten ontdaan van emotie. Enkel bij de ik-vertellers sijpelt wanhoop en woede door. De vele herhalingen leggen het gebrek aan een algemeen moreel kompas bloot. De kille atmosfeer blijft behouden in de vertaling van Trijne Vermunt die ook de meerstemmigheid optimaal tot z’n recht laat komen.

Door de verschillende perspectieven en stijlen is het moeilijk om je echt in het verhaal te verliezen. De vorm ontneemt de lezer als het ware de mogelijkheid tot empathie, omdat je steeds een buitenstaander blijft. Dit wordt verder in de hand gewerkt door de vlakke gelatenheid van de personages, waardoor ze als eendimensionale figuren opgaan in een massa die toekijkt en toedekt – ongeacht de rol die ze opnemen in het maatschappelijke leven.

Waar het vulgaire taalgebruik en het gewelddadig discours aanvankelijk nog choqueren, treedt in de tweede helft van de roman een soort berusting op – in de hand gewerkt door de afstandelijke rol die de lezer wordt toebedeeld. Zonder het verrassingseffect zakt het verhaal in en worden sommige stukken – hoe gruwelijk ook – langdradig. Wie de tijd neemt om die houding bij zichzelf te analyseren kan een extra laag aan het boek toevoegen. Maar wie puur voor het inhoudelijk, het verhaal op zich, wil gaan, zal op dit punt mogelijk afhaken.

De verschroeiden is geen roman die je leest wanneer je op zoek bent naar ontspanning of mededogen. Wie graag verder kijkt dan de inhoud en geïnteresseerd is in hoe een boodschap via de schrijfstijl en opbouw van het verhaal tot stand komt, heeft wel een hele kluif aan het boek.