Niet voor gevoelige lezers

De WOII blijft voor vele auteurs een bron van inspiratie. De Canadese Ellen Keith (1989) maakt gebruik van haar Nederlandse roots om haar hoofdpersonage Marijke De Graaff gestalte te geven. Na verzetsdaden worden de 23-jarige Amsterdamse en haar man gedeporteerd naar de kampen in Duitsland. Daar komt ze terecht in het bordeel voor de gevangenen. De thematiek van de kampbordelen werd nog niet vaak beschreven in romans. Het is echter maar de vraag of deze nieuwe invalshoek voldoende is om Keiths debuut boven het gros van de oorlogsromans uit te tillen.

De titel Gedwongen kampliefde zet de lezer alvast op het verkeerde been. Het klinkt niet alleen behoorlijk klef en sensationeel, maar dekt bovendien absoluut niet de lading van het boek. Wel integendeel, wie een romantisch of spannend verhaal verwacht wordt al snel met beide voeten op de grond gezet. Keith beschrijft het kampleven zonder franjes, waardoor de terreur van de nazi’s en de onmacht van de gevangen duidelijk naar voren komt. Nog gruwelijker zijn echter de verschillende martelscènes die gedetailleerd en levensecht beschreven worden. Enige vorm van waarschuwing zou voor meer gevoelige lezers best op zijn plaats zijn.

Het verhaal van Marijke wordt afgewisseld met dat van SS-officier Karl Müller. Zijn vader diende als kolonel in de WOI en hij komt als groentje aan in Buchenwald, waar hij zich moet aanpassen aan de eisen van zijn collega’s. Hij zoekt in eerste instantie verstrooiing bij Marijke, maar heeft haar steeds meer nodig als vlucht en troost. Deze verhaallijn wordt afgewisseld met een plotlijn die er volledig los van lijkt te bestaan. Luciano Wagner wordt – ook omwille van verzetsdaden – in 1977 opgepakt in Buenos Aires. Het duurt geruime tijd voor de parallel tussen beide verhaallijnen duidelijk wordt en tot die tijd werkt deze invalshoek vooral storend voor het ritme. Wil de auteur aantonen dat de geschiedenis zich herhaalt, of is dit een kans om de martelscènes nog verder uit te werken? Wat de reden ook is, het voegt weinig aan de hoofdplot toe, zelfs wanneer de link met Marijke en Karl uiteindelijk duidelijk wordt.

Keith heeft originele ideeën en de perspectiefwisselingen tussen Marijke en Karl geven meer inzicht in de situatie. Ze slaagt er echter niet in om haar personages voldoende psychologische diepgang te geven. Zo is de vraag of er sprake is van liefde – zoals de titel beweert – moeilijk te beantwoorden. Er is een zekere afhankelijkheid en zelfs genegenheid, maar de echte drijfveren van beide personages blijven onderbelicht. Keith bouwt het verhaal vooral op door de beschrijving van hun handelingen en door dialogen die (al dan niet door de vertaling) vaak te geforceerd klinken om geloofwaardig te zijn. Vooral in het geval van Marijke komt de lezer nooit echt te weten hoe ze de kampjaren daadwerkelijk aanvoelt, of wat haar gemotiveerd heeft om lid te worden van het verzet. Ook de relatie tot haar man en tot Karl wordt op een naïeve manier uitgewerkt. Omdat de verhaallijn op het beschrijvende niveau blijft steken komen de personages nooit helemaal tot leven en blijft het geheel – ondanks alle beschreven gruwel – te vlak om werkelijk te beklijven.

De directe schrijfstijl en opbouw van het verhaal tonen het talent van de auteur. Door genuanceerder in te gaan op de drijfveren en motivatie van de personages had het verhaal ook de nodige diepgang kunnen krijgen. Gedwongen kampliefde is een verdienstelijke poging om een nieuw licht te werpen op het leven in de Duitse concentratiekampen, maar schiet uiteindelijk te kort om in het genre een aanrader te zijn.