Meer dan een onderhoudend verhaal

Jesse Ball (1978) werd door het literaire magazine Granta uitgeroepen tot beste jonge Amerikaanse auteur van dit moment. Als dit al veel druk op zijn schouders zou leggen, lijdt zijn prestatie daar absoluut niet onder. Het duikersspel is een roman waarin de vormgeving, de schrijfstijl en de inhoud elkaar versterken tot een origineel geheel.

Het verhaal speelt zich af in een dystopische wereld waarin patsers (de autochtone bevolking) door een reeks van wetten boven de kwadra’s (vluchtelingen en criminelen) geplaatst worden. Die laatsten zijn de rechtelozen. Wat hen wordt aangedaan kan daarom ook niet als geweld beschouwd worden.

De kwadra’s leven in getto's die ze enkel op gevaar van eigen leven kunnen verlaten. In de ‘echte’ steden kan elke patser namelijk beslissen om een gaskraan open te draaien. Aangezien de patsers steeds een gasmasker bij de hand hebben, heeft dit enkel voor de kwadra’s consequenties. Om deze beslissing niet té drastisch te maken zijn er verschillende soorten gas die duizeligheid, ziekte of dood veroorzaken – gemakshalve gekenmerkt door kleuren, zodat ook kinderen ermee aan de slag kunnen.

Het boek is opgebouwd uit verschillende delen, waarbij uiteenlopende personages en perspectieven aan bod komen. In het eerste deel volgt de lezer twee schoolmeisjes die nooit een andere samenleving gekend hebben. De sfeer doet denken aan The Handmaid’s Tale. Op een koele, rationele toon worden de wetten van de nieuwe samenleving uit de doeken gedaan. Regels worden als logische noodzakelijkheden naar voren geschoven. Het is een systeem waarover nagedacht is en waar tegenspraak consequent en onmiddellijk de kop in wordt gedrukt. Ball creëert voldoende raakpunten met het heden om er een herkenbare samenleving van te maken, met veranderingen die begrijpelijk lijken te zijn.

Het is bijgevolg volkomen geloofwaardig dat schoolkinderen niet opkijken van de praktijk waarbij vreemdelingen gebrandmerkt worden. Dat van alle kwadra’s een van de duimen afgezet wordt, leidt evenmin tot verbazing. Ze vragen zich enkel af of het praktischer is om bij iedereen dezelfde duim af te zetten dan wel de duim die de kwadra het meeste gebruikt. Gaat het met andere woorden over het kenmerken van de groep of over het afnemen van hun mogelijkheden?

Ball verliest zich niet in details of banale uitweidingen. Enkel het noodzakelijke wordt vermeld. Doorheen het boek wordt de sfeer steeds beklemmender. ‘We worden in stand gehouden door geweld dat zo alomtegenwoordig is dat het als lucht is,’ verzucht een van de personages. Dat er nergens nog plaats is voor empathie toont het tweede, wervelende deel waarin de kwadra’s tijdens een chaotische optocht zelf rechtspreken.

Het boek is mooi vormgegeven, met grijze tussenbladen die structuur en houvast bieden. De lay-out en zinsstructuur zorgen samen voor een hypnotiserende cadans die de lezer dicht bij het verhaal houdt, zelfs wanneer het niet duidelijk is wat er precies gebeurt. Dat Jan Willem Reitsma deze eigenschappen in de vertaling heeft weten te behouden, is een hele prestatie.

Het duikersspel is een roman voor lezers die meer willen dan een onderhoudend verhaal. Spannend, vreemd, beklijvend – woorden die zowel op de inhoud als op de vorm van de roman van toepassing zijn. Ball bewijst opnieuw dat hij een schrijver is die originele ideeën met vakmanschap gestalte geeft. Hij is absoluut een auteur om in de gaten te houden.