Een magische symbiose van emotie en technologie

Klara en de zon is de eerste roman die Kazuo Ishiguro schreef sinds hij de Nobelprijs voor Literatuur in 2017 ontving. Hoewel zijn poëtische schrijfstijl als een rode draad doorheen zijn romans loopt, wordt zijn oeuvre vooral gekenmerkt door een enorme verscheidenheid. Ishiguro combineert namelijk elementen uit verschillende genres, waardoor zijn boeken moeilijk in een hokje te plaatsen zijn. Dat geldt ook voor Klara en de zon, waarin hij emotie en technologie op een betoverende manier samenbrengt.

Klara en de zon speelt zich af in een herkenbare wereld die tegelijkertijd vreemde elementen bevat. Het verhaal wordt verteld door Klara, een robot die kinderen moet helpen zich minder eenzaam te voelen. Samen met de andere Kunstmatige Vrienden wacht ze in de winkel tot ze wordt uitgekozen. Daar observeert ze de buitenwereld en probeert ze de gezichtsuitdrukkingen van de voorbijgangers te peilen. Haar eigen emoties zijn een schaduwversie van de menselijke. Hoe complexer die zijn, hoe moeilijker het voor Klara is om ze te interpreteren en te reproduceren.

Dat het menselijk gedrag ontelbaar veel nuances heeft, wordt pas echt duidelijk wanneer Josie, een tiener met een vreemde ziekte, Klara mee naar huis neemt. Klara’s rol in het huishouden is dubbel; ze is minder dan een mens, maar meer dan een stofzuiger. Haar aanwezigheid wringt en zorgt voor ongemakkelijke taferelen. Zo neemt Josies moeder haar in vertrouwen, maar wordt Klara evengoed naar een berghok verbannen wanneer haar aanwezigheid niet nodig is.

Klara moet veel leren, waardoor haar taalgebruik aftastend en eenvoudig is. Hoewel dat niet altijd even consequent wordt toegepast, geeft het de roman wel de sfeer van een kinderverhaal. Complexe handelingen worden tot hun essentie herleid, wat aandoenlijke resultaten oplevert. De ontroering neemt nog verder toe op de momenten dat Klara zich menselijker gedraagt dan de mensen rondom zich, die allen hun eigen verborgen agenda hebben.

Het is moeilijk om je niet in Klara in te leven, maar Ishiguro staat die fantasie nooit lang toe. Met een paar woorden minimaliseert hij Klara opnieuw tot het gebruiksvoorwerp dat ze is. Die ingrepen leggen de kern van de roman bloot: wat zorgt precies voor verbondenheid, wat maakt mensen uniek?

In het begin begrijp je niet alles wat er gebeurt, deels omdat je afhankelijk bent van Klara’s perspectief, deels door de setting. Ishiguro plaatst de lezer zonder veel uitleg in een nieuwe wereld, waarin opgetilde kinderen interactiebijeenkomsten houden om met elkaar te leren omgaan. De verschillen met de echte wereld zorgen voor mysterie en spanning. Wanneer de vragen beantwoord worden, blijkt de beschreven realiteit even gruwelijk als interessant. Net op dat moment zakt het verhaal in, maar gelukkig herpakt de auteur zich; het einde zet je op je plaats en zorgt ervoor dat je het boek – en Klara – niet snel zal vergeten.

Klara en de zon doet qua sfeer en opbouw het meeste denken aan Laat me nooit alleen (2005), maar is tegelijk totaal anders. Het is een bevreemdend, meeslepend, verontrustend verhaal dat Ishiguro’s vakmanschap nogmaals bevestigt.