Een grandioos portret over loyaliteit

Laatste vrienden is het slotstuk van de trilogie over de driehoeksverhouding tussen Edward – Old Filth – Feathers, Betty en Terry Veneering. In elk van de afzonderlijke delen krijgt één van hen de hoofdrol, al wijkt deze roman in zekere zin van dat schema af. De covers van de boeken geven telkens een stukje van de persoonlijkheid van dat hoofdpersonage weer, met name hoe ze zich naar buiten toe willen profileren. Zo krijg je drie boeken over schijnbaar onopvallende, conservatieve en oerdegelijke Britten. Sla je het boek open en verdiep je je in hun leven, dan komt hun werkelijke verhaal naar de oppervlakte en gaat een totaal andere wereld voor je open. Afzonderlijk zijn het drie perfect afgewerkte boeken die los van elkaar gelezen kunnen worden. Als trilogie stijgen ze daar nog bovenuit en vormen ze een ware rijkdom aan verhaalwendingen en stilistische vondsten.

In het eerste deel, Een onberispelijke man, draait het vooral om Old Filth en zijn huwelijk met de brave Betty. Het vervolgverhaal, Een trouwe vrouw, plaatst de schijnwerpers op Betty en werpt een ander beeld op hun huwelijksleven. Uit deze boeken bleek al dat Edward en Betty geen zicht hebben op wie de ander werkelijk is. Als een rode draad doorheen hun leven loopt dat van Terry Veneering. Hij is de professionele rivaal van Feathers en blijkt ook een speciale band met Betty te onderhouden. Gezien de titel en de opbouw van die delen, verwacht je dat Laatste vrienden volledig gewijd zal zijn aan Terry’s kant van het verhaal. Jane Gardam (1928) toont zich echter alweer van haar beste kant, door maar deels aan die verwachting te voldoen en een aantal randfiguren uit de eerste delen plots op te voeren als protagonisten.

Het boek start met de begrafenis van Edward. Dulcie ontmoet er Fiscal-Smith, die zichzelf uitnodigt om na de dienst bij haar te logeren. Beiden zijn ondertussen achteraan de tachtig en de enige overblijvers van hun expatclubje. Hun drukke sociale leven dooft uit, maar ze zijn nog niet bereid om de schone schijn op te geven. Wanneer ze terugblikken op het bewogen leven dat ze hebben geleid, komen ze als vanzelf uit bij de mysterieuze levenswandel van Veneering. Hoewel hij wel degelijk de spil van deze roman is, is dit een verhaal zonder echte helden. Gardam toont immers dat alles en iedereen met elkaar verbonden is, maar dat mensen desondanks erg eenzaam zijn.

Leugens worden kwistig in het rond geworpen om het saaie bestaan toch enige luister te geven, maar diep van binnen zijn alle personages op zoek naar vriendschap en bevestiging. Hun trots en conservatieve hang naar afstandelijkheid staat echte vertrouwelijkheid keer op keer in de weg. Gardam slaagt erin om deze thematiek op een luchtige manier te brengen. Bovendien speelt ze voortdurend met het verwachtingspatroon van de lezer. Telkens wanneer je denkt alles over het leven van een personage te weten, komt de auteur verrassend uit de hoek.

De scherpte waarmee Gardam de schijnwereld fileert levert bijzonder verslavende literatuur op. Laatste vrienden is misschien wel het grappigste deel van de trilogie, al gaat het eerder om fijne ironie dan om humoristische passages waar je luidop om moet lachen. Het menselijk falen triomfeert, hoewel elk personage toch op de een of andere manier sympathie opwekt. Het rustige ritme en de elegante taal passen bij de door en door Britse setting.

Laatste vrienden is opnieuw een intelligente, onderhoudende roman. De levens van de gekende personages worden vanuit een nieuwe invalshoek bekeken, zonder details nodeloos te herhalen. Met een indrukwekkend oog voor details hecht Gardam alle losse draadjes vast tot een grandioos portret over vriendschap en loyaliteit. Topklasse.