Adviezen voor de moderne vrouw

Met Leven tot elke prijs schreef Kristina Sandberg (1971) een overtuigend slot aan haar trilogie over het wel en wee van de Zweedse huisvrouw Maj. Ondanks de expliciet Zweedse context is het een universeel verhaal dat voor veel vrouwen én mannen herkenbaar zal zijn. De eerste twee delen werden goed onthaald, maar het is het derde deel – dat zowel qua inhoud als stijl het meest toegankelijke is – dat bij het grote publiek in de smaak viel en dat Kristina Sandberg de prestigieuze Augustprijs 2014 bezorgde. De internationale aandacht liet niet lang op zich wachten. Omdat de drie onderdelen onafhankelijk van elkaar gelezen kunnen worden, werd gekozen om eerst het populaire slotdeel naar het Nederlands te vertalen. Een schot in de roos, zo bleek, want in een mum van tijd trok het boek de aandacht van recensenten en boekhandelaren, en werd het in oktober 2015 verkozen tot Boek van de Maand bij De Wereld Draait Door. In oktober 2016 werd ook het tweede deel, Zorgen voor het gezin, vertaald.

Leven tot elke prijs start in 1953. Anita en Lasse zijn puberende kinderen die openlijk vraagtekens zetten bij Majs koele moederschap en steeds meer afstand van haar nemen. Hun vader, Tomas heeft de strijd tegen de drank verloren en Maj wordt zelfs na vijftien jaar nog zenuwachtig van haar schoonfamilie, die ze steevast bestempelt als “deftige lui, gewichtige mensen, van de betere soort”. Hoewel hun huwelijk niet stabiel is, is het ook niet volledig uit evenwicht. Maj sust zich met de – voor haar erg optimistische – gedachte dat het allemaal nog veel erger zou kunnen zijn. Ze zoekt de verbondenheid met Tomas vooral in hun beider onvermogen om zonder meer gelukkig te zijn: “Zullen we samen vallen? Drinkend door het leven gaan – alles in een waas, in een roes beleven. Ja, want ook Maj kan de wurggreep voelen, de gejaagdheid – door, door, door moeten, gemakzucht, afkeer, weerstand niet de overhand laten krijgen – altijd terugslaan, je staande houden.”

Liefhebbers van de televisieserie Mad Men zullen de verveling van Betty Draper onmiddellijk herkennen: het leven dat volledig in het teken van de man staat, de vele lege uren die gevuld worden met huishoudelijke taken, koffiekransjes en het lezen van voorschriften om de drie g’s – gezelligheid, geborgenheid en groei – te waarborgen. Het is een leven dat bij Maj wringt en schuurt tot de grens tussen verveling en depressie amper onderscheiden kan worden. Een grens die er in wezen niet toe doet omdat noch de verveling noch de depressie in het openbare leven erkend worden. Toch heeft de allesoverheersende vermoeidheid en bitterheid uit de eerste twee delen plaats gemaakt voor een wanhopige energie om alles bij het oude te houden.

Ondanks terloopse verwijzingen naar politieke en maatschappelijke gebeurtenissen lijkt Majs wereld onaangetast door de wereldse context. De lezer heeft geen andere keuze dan Majs tunnelvisie te volgen. Dat haar perspectief af en toe afgewisseld wordt met dat van Tomas beklemtoont de eenzaamheid: waar niet over gepraat wordt, bestaat niet. Dus ze sluiten de ogen en zwijgen, vinden elkaar enkel in een leven met minimaal gebruik van zintuigen. Het resultaat is een beklemmend verhaal dat de lezer naar binnen zuigt en, door de gedetailleerde aandacht voor dagdagelijkse handelingen, complexe thema’s concreet en toegankelijk maakt.

Terugblikkend op haar leven besluit Maj dat ze haar huwelijk kan beschouwen “als iets waarin ze verzeild is geraakt en waartegen ze opgewassen bleek.” Wanneer ze uiteindelijk in staat blijkt te zijn om haar kleinkinderen de liefde te geven die ze tot dan toe nergens kwijt kon, is het aan de lezer om te bepalen hoe hoog de prijs is die ze uiteindelijk voor haar redding heeft betaald.