Toegankelijk debuut over de kracht van de herinnering

Mijn vader is een vliegtuig is het literaire debuut van regisseur Antoinette Beumer (1962). Het boek is los gebaseerd op autobiografische elementen, maar is bovenal een werk van fictie. De vage grens tussen wat echt of verzonnen is wordt op verschillende manieren in het boek verwerkt, in de eerste plaats in de ontwikkeling van het hoofdpersonage, Eva, dat steeds meer de greep op de realiteit verliest. De manier waarop Antoinette Beumer de lezer meesleurt in die verwarde gedachtestroom zorgt voor een beklemmende, maar ook boeiende leeservaring over de kracht van herinneringen en de magere troost van het vergeten.

Voor de 40-jarige Eva is een goede structuur de helft van de oplossing voor elk probleem. Aan de hand van een nauwgezette planning en talloze lijstjes kan ze de drukke baan in haar reclameproductiebureau combineren met haar gezinsleven met man en tweeling. De lezer leert haar kennen als een uiterst pragmatisch en doelgericht persoon die de begrafenis van haar moeder met een gedetailleerde checklist te lijf gaat en meteen ook het rouwen in haar drukke agenda inplant. Als gevolg van de moeizame relatie die ze met haar moeder had beschouwt ze de begrafenis eerder als een professionele klus dan als een moment van afscheid nemen. Een gebrek aan verbondenheid heeft ze ook met haar vader, die plots uit haar leven verdween toen zij nog een kind was. Hoewel ze nooit bij de redenen en gevolgen van zijn afwezigheid heeft stilgestaan, breken herinneringen steeds vaker doorheen haar pantser. Wanneer ze haar vader uiteindelijk terug vindt in een psychiatrische instelling, raakt ze verwikkeld in psychologische spelletjes die niet zonder gevolg blijven.

Door het gebruik van een ik-verteller ziet de lezer alles door Eva’s ogen. Gelukkig voegt de auteur voldoende suggesties toe die een ruimere context schetsen. Zo duidt de bezorgdheid van haar man en collega’s erop dat Eva al een tijdje niet meer zo stabiel is. Verleden en heden wisselen elkaar steeds sneller af en dwangneuroses sluipen haar dagen binnen. Eva is niet langer het sterke, grappige personage van in het begin, maar door het gebruikte perspectief zit de lezer net zo gevangen in Eva’s tunnelvisie als zijzelf.

Eva’s vader en moeder, maar ook zijzelf hebben bepaald hoe haar leven uiteindelijk geworden is. Het is daarom niet onlogisch dat ze elk een afzonderlijk boekdeel toebedeeld krijgen. Toch zorgt deze opbouw ook voor een gefragmenteerd verhaal dat slechts langzaam vorm krijgt. Snelle lezers zullen deze aanpak waarschijnlijk minder waarderen, maar de lezer die houdt van zoeken naar antwoorden zal genieten van stukje voor stukje de puzzel leggen.

Beumer is heerlijk creatief met taal en gebruikt mooie beelden om de sfeer te schetsen:

“Hij produceert een geluid dat ik niet goed kan thuisbrengen, alleen de dreigende ondertoon herken ik vaag. Als dieren konden neuriën zouden ze klinken zoals hij.”

Dramatische gebeurtenissen worden niet emotieloos beschreven, maar elke vorm van sensatiezucht of sentimentaliteit wordt wel resoluut geschuwd. Door het evenwichtige gebruik van empathie ontwijkt Beumer het al te afstandelijke dat een muur tussen het verhaal en de lezer zou kunnen opwerpen zonder de lezer doelmatig in de richting van een doos zakdoekjes te duwen. Dit is een erg verhaal, het mag raken, maar het is duidelijk niet de bedoeling dat de lezer medelijden met Eva of haar vader krijgt.

Beumer maakt met Mijn vader is een vliegtuig op een eigentijdse, toegankelijke manier moeilijke onderwerpen bespreekbaar. Is het beter om te vergeten wanneer de prijs die je betaalt om te herinneren wel erg hoog is? In dit rustig opgebouwd, diepgaand verhaal worden verschillende antwoorden geboden, het is aan de lezer om tot een eindconclusie te komen.