Het vrouwelijke antwoord op Knausgårds Mijn strijd

Zorgen voor het gezin is het tweede deel van de Zweedse trilogie die beschrijft hoe Maj als jonge vrouw tegen wil en dank trouwt met de veel oudere Tomas en met hem haar leven uitbouwt. De drie boeken geven een overzicht van de maatschappelijke evoluties van de late jaren 1930 tot de jaren 1970 en schetsen ontzettend goed de verschuivingen in de traditionele rollenpatronen tussen mannen en vrouwen enerzijds, en tussen de verschillende sociale klassen anderzijds. De succesvolle trilogie zette Kristina Sandberg internationaal op de kaart. De vertaling naar het Nederlands hoeft dan ook niet te verbazen. Opmerkelijk is wel dat eerst het derde deel, Leven tot elke prijs, aan het Nederlandstalige publiek werd voorgeschoteld. Pas een jaar later werd het tweede deel Zorgen voor het gezin (2016) vertaald. Vermoedelijk zal ook het eerste deel snel volgen, zodat de lezers de volledige trilogie – die overigens erg mooi is uitgegeven – kunnen lezen en alle ontwikkelingen ten volle kunnen begrijpen.

In dit boek komt de periode tussen 1940 en 1952 aan bod. De 23 jarige Maj is amper in het reine met haar moederschap wanneer ze opnieuw zwanger wordt. Het ideale scenario – een dochter én een zoon – wordt overschaduwd door Tomas’ strijd tegen alcoholisme. Hoewel de therapie vruchten afwerpt, leeft het gezin in dagelijkse angst voor – of eerder afwachting van – een terugval. Sandberg beschrijft op een beklemmende manier de gevolgen van alcoholverslaving. Geheelonthouding valt op in een wereld waarin feestjes en vakantiedagen gevierd worden met een glaasje. Het verplicht Tomas steeds opnieuw om iets heel persoonlijks vrij te geven aan mensen die hij pas ontmoet en vergroot zowel zijn eigen eenzaamheid als die van Maj.

Hoewel Tomas opgeroepen wordt, komt de oorlog nooit echt dichtbij. Maj heeft een comfortabel leven waarbij de surrogaatkoffie als gevolg van de rantsoenering de grootste bekommernis is. Desondanks is ze niet gelukkig en bouwen twijfels een onverwoestbare muur rondom haar. Twijfels over haar huwelijk, haar moederschap, haar verleden en toekomst, twijfels over haar uiterlijk en dat van Tomas, twijfels over haar rol als huisvrouw en haar invloed op de kinderen…. Er gaat letterlijk geen moment voorbij waarop ze zichzelf en haar omgeving niet in vraag stelt. Hierdoor is ze niet in staat om Tomas en de kinderen op een spontane, warme manier liefde te geven en kan ze haar bezorgdheid enkel uiten in kritische opmerkingen over hun gedrag. De tijd raast voorbij, de kinderen groeien op, familieleden overlijden, de oorlog wordt gewonnen en vrouwen “leren met magische wasmiddelen om te gaan en alle handige accessoires van de stofzuiger te gebruiken”, maar voor Maj lijkt er niets te veranderen. Hoewel ze minutieus kopieert hoe anderen zich gedragen, komt niemand door haar muren heen en blijft ze altijd en overal een buitenstaander.

Kristina Sandbergs unieke schrijfstijl geeft de neerwaartse gedachtestroom van Maj perfect weer. Heden, verleden, bedenkingen, monologen, dialogen en verschillende vertelperspectieven lopen onafgebroken in elkaar over. Hierdoor is het in het begin bijzonder moeilijk om een lijn in het verhaal te vinden en alles te begrijpen. De aanhoudende zwarte gedachten van Maj en haar onvermogen om aansluiting te vinden bij haar omgeving zorgen er bovendien voor dat het af en toe zware kost is om de meer dan  400 pagina’s te doorploegen. De gedetailleerde beschrijvingen van het dagelijkse leven creëren echter een intimiteit die de lezer niet onberoerd kan laten en die nieuwsgierig maakt naar Majs leven voor en na dit onderdeel.

Zowel qua stijl als inhoud zou Zorgen voor het gezin het vrouwelijke antwoord op Knausgårds Mijn strijd kunnen zijn. In beide gevallen vraagt de complexe schrijfstijl doorzettingsvermogen en denkwerk van de lezer. In beide gevallen is het onvermogen en de angst van het hoofdpersonage voelbaar op elke pagina. In beide gevallen wordt de lezer die de uitdaging aangaat rijkelijk beloond. Dit boek is dan ook een absolute aanrader voor de fans van Knausgård.