Donker, duister en baanbrekend

Kate Elizabeth Russell weet hoe ze haar entree moet maken. Haar debuut My Dark Vanessa is nauwelijks goed en wel op de boekenmarkt verschenen en staat nu al gepland om in 20 talen vertaald te worden. Entertainment Weekly, BuzzFeed, Amazon, USA Today; iedereen spreekt over My Dark Vanessa. De New York Times nam het boek zelfs op in ‘20 Books We’re Watching For in 2020’. En gelijk hebben ze. My Dark Vanessa is niet zomaar een boek in het rijtje over een leraar/student-verhouding. Het is duister en hard boek, dat door merg en been snijdt.

In My Dark Vanessa volgen we als lezer Vanessa Wye in twee verschillende tijdlijnen. We ontmoeten haar als ontluikende tiener op vijftienjarige leeftijd, nog volop bezig haar weg te vinden in de wereld. Op zoek naar zichzelf en vooral ook naar erkenning, iemand die haar waarde in de wereld bevestigt. Die bevestiging krijgt ze van haar zeventwintig jaar oudere leraar Engels, Jacob Strane.

In de tweede tijdlijn ontmoeten we Vanessa op tweeëndertig jarige leeftijd. 2017 is het jaar waarin de eerste #metoo-geruchten rond begonnen te gaan. En ook Vanessa bevindt zich opeens in het midden van de storm wanneer meerdere meisjes met klachten naar voren komen over misbruik door Jacob Strane. Vanessa wordt geconfronteerd met slachtoffers en journalisten die haar graag willen spreken over haar ervaringen.

Russell weet het verhaal op meesterlijke wijze te brengen. Hoewel je als lezer volop in het hoofd van Vanessa vertoeft en haar Strane ziet verdedigen en goedpraten, kun je niet anders dan een geheel andere man zien dan zij. Als lezer is het bijna onmogelijk om zijn manipulaties en leugens niet te doorprikken. Het personage van Strane wordt door Russell nooit echt in vraag gesteld. Vanaf het prille begin is het duidelijk dat voor iedereen – met uitzondering van Vanessa  – Strane een manipulatief roofdier is dat zijn pijlen richt op onzekere tienermeisjes.

En toch weet Russell de instelling van onze maatschappij in vraag te stellen. Want in hoeverre kan men spreken over misbruik en zelfs verkrachting als de adolescent instemt met de relatie? Onze maatschappij heeft hier duidelijk een standpunt over ingenomen: minderjarigen zijn niet in staat om dergelijke beslissingen te nemen. Instemming is een vals begrip wanneer het gaat over adolescenten wiens hersenen nog volop in ontwikkeling zijn. Maar gaat deze vlieger voor elke tiener op? Zijn er vroegrijpe tieners die weloverwogen keuzes kunnen maken binnen deze materie? En vooral: wordt de zaak niet nog gecompliceerder door de machtsposities waarin Strane zich bevind?

Door het constante wisselen van tijdlijn krijg je als lezer een bijna direct zicht op oorzaak en gevolg. We zien Vanessa verliefd worden op Strane en zijn manipulatieve karakter bovenkomen. Hij weet als geen andere hoe een tiener als Vanessa bespeelt moet worden en hij verleidt haar met donkere, romantische teksten van tijdloze schrijvers. Lolita mag natuurlijk niet in het rijtje ontbreken en wordt door Vanessa al gauw beschouwt als een weerspiegeling van haar eigen liefdesverhaal. Terzelfdertijd ontdekt Vanessa de kracht van haar ontluikende lichaam en de seksuele aantrekking die ze hiermee op mannen kan uitoefenen. Een kracht die ze zelf kan hanteren en haar machtiger maar tegelijkertijd ook zwakker maakt.

Als lezer zien we echter ook de gevolgen van de jarenlange destructieve relatie tussen Vanessa en Strane. Jaren later kan Vanessa nog altijd niet loskomen van haar eerste grote liefde. Het is fascinerend en terzelfder tijd ook verontrustend om te zien hoe Vanessa zichzelf in allerlei rollen cast, maar nooit in die van slachtoffer. Femme fatale, eeuwige liefde, fatale liefde, beste vriendin, vertrouwenspersoon… maar nooit slachtoffer. Nooit misbruikte tiener. Nooit gebroken meisje.

My Dark Vanessa wordt wellicht een van de moeilijkste, zwaarste en walgelijkste boeken die je dit jaar leest. Het is een boek dat je moet ‘verteren’, maar ook moet beleven en voelen. Een verhaal dat je doet stilstaan bij de concepten instemming en machtsmisbruik. Het is belangrijk boek, zeker in onze huidige maatschappij. Het is zonder twijfel een van de must reads van 2020.